| SŁUŻBA ZWYCIĘSTWU POLSKI
Jeszcze w trakcie kampanii wrześniowej (27 września) rozpoczęto
organizowanie podziemnego wojska i władz politycznych. Inicjatywa
wyszła od gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, który w chwili
kapitulacji Warszawy miał gotową koncepcję organizacji podziemnej
i zalążek jej sztabu. Po konsultacjach z przedstawicielami głównych
partii politycznych, zwłaszcza opozycyjnymi, powstał projekt tajnej,
wojskowo-politycznej organizacji pod nazwą Służba Zwycięstwu Polski.
Kwestie polityczne SZP rozwiązywać miała Rada Główna Obrony Narodowej
z Niedziałkowskim na czele. Pierwszą akcję - zamach na Hitlera -
chciano przeprowadzić podczas defilady zwycięstwa w Warszawie. Do
wykonania zamachu 5 X 1939 r. nie doszło, gdyż władze niemieckie
opróżniły ulice z przechodniów. W połowie października gen. Tokarzewski
wysłał meldunek o powstaniu SZP do naczelnego wodza. Sikorski negatywnie
odniósł się do koncepcji SZP, łączącej działalność polityczną z
wojskową. Obawiał się bowiem nadmiernego wpływu na jej działanie
oficerów sanacyjnych.
ZWIĄZEK WALKI ZBROJNEJ
Gen. Sikorski rozwiązał SZP i na jej miejsce powołał nową organizację
- Związek Walki Zbrojnej, podporządkowany ściśle rządowi emigracyjnemu.
8 XI 1939 r. powstał Komitet Ministrów do Spraw Kraju z gen. Sosnkowskim
na czele. 4 XII 1939 r. gen. Sosnkowski wydał instrukcję o utworzeniu
ZWZ. W przeciwieństwie do założeń SZP, która miała organizować jak
najszybciej akcje bojowe i sabotażowe, instrukcja dla ZWZ, przywieziona
do kraju w styczniu 1940 r., zakładała długi okres przygotowawczy.
Związek miał być organizacją ogólnonarodową, ponadpartyjną i ściśle
wojskową, oddzieloną od politycznych komitetów porozumiewawczych.
Na czele ZWZ stanął gen. Sosnkowski. Komendantowi przebywającemu
we Francji podlegać mieli gen. Stefan Grot - Rowecki jako dowódca
obszaru okupacji niemieckiej i gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz
- radzieckiej.
Działalność podziemia.
Cały powstający aparat wojskowy i polityczny rozwijał od
początku różnorodne formy działania. Delegatura z ZWZ na czele nie
podejmowały w zasadzie akcji zbrojnych na szerszą skalę, kierując
się trzeźwą oceną szans i skupiając się na organizowaniu sieci konspiracyjnej,
gromadzeniu broni, szkoleniu i wywiadzie. Wyjątkiem był rozkaz Sikorskiego,
by podjąć działania sabotażowo - dywersyjne w okresie kampanii francuskiej
w 1940 r. oraz rozkaz z lutego 1941 r., gdy istniała obawa, że Niemcy
podejmą główny atak na Anglię. Niszczono wtedy zapasy paliwa, amunicji
i żywności gromadzone przez Niemców, a operacjami kierował powołany
w kwietniu 1940 r. Związek Odwetu. W ramach szkolenia wojskowego
zorganizowano regularne szkoły podchorążych rezerwy i podoficerów.
Sformułowano zasady postępowania Polaków pod okupacją i przygotowywano
wymiar sprawiedliwości wobec kolaborantów. Akcję ośmieszającą okupanta
hitlerowskiego prowadziła Organizacja Małego Sabotażu "Wawer"
utworzona w Szarych Szeregach pod dowództwem Aleksandra Kamińskiego
w rocznicę mordu wawerskiego.
ARMIA KRAJOWA
Zdaniem Naczelnego Dowództwa w Londynie, jednoczenie organizacji
zbrojnych zakładanych żywiołowo przez różne środowiska było zbyt
powolne. 14 II 1942 r. Związek Walki Zbrojnej przemianowano na Armię
Krajową, która miała podjąć akcję scalania podziemia wojskowego.
Na czele AK stanął komendant główny gen. Grot-Rowecki. Kraj podzielono
początkowo na trzy obszary AK: białostocki, lwowski i zachodni,
obszary na okręgi odpowiadające województwom, okręgi zaś na obwody
pokrywające się z powiatami i placówki odpowiadające gminom. Pod
koniec 1942 r. Armia Krajowa liczyła około 200 tys. żołnierzy. Naczelnym
celem jej działalności była samoobrona oraz przygotowanie powszechnego
powstania w momencie załamania się Niemiec. Na razie nie planowano
podejmowania otwartej walki z okupantem, gdyż, jak słusznie oceniano,
nie miała ona szans powodzenia przed decydującymi rozstrzygnięciami
w wojnie światowej, a spowodować mogła nieobliczalne straty.
W pierwszej kolejności wcielono do AK Socjalistyczną Organizację
Bojową, Obóz Polski Walczącej, Tajną Armię Polską, Związek Czynu
Zbrojnego, Polską Organizację Zbrojną i Tajną Organizację Wojskową.
Autonomię utrzymywała Chłopska Straż SL, przekształcona w 1942 r.
w Bataliony Chłopskie. Największe trudności wynikły w trakcie przyłączania
Narodowej Organizacji Wojskowej Stronnictwa Narodowego na jesieni
1942 r. Wobec oporu NOW tylko około połowa jej członków przystąpiła
do AK, reszta natomiast połączyła się z narodowo - radykalną Grupą
Szańca i Związkiem Jaszczurczym w Narodowe Siły Zbrojne.
Działalność podziemnego wojska.
Wśród różnorodnych działań podejmowanych przez Armię Krajową
duże znaczenie miało utrzymanie łączności między krajem i władzami
na emigracji przy pomocy tajnych radiostacji i kurierów. W ramach
szkolenia zorganizowano szkoły podchorążych rezerwy piechoty z 5-miesięcznym
programem nauki i szkoły podoficerskie z programem 4-miesięcznym
oraz specjalne kursy dywersyjne, czołgowe i artyleryjskie. W 1943
r. w szkołach tych kształciło się około 3 tys. osób. Gromadzone
przez AK uzbrojenie pochodziło z zapasów zakopanych przez oddziały
polskie po wrześniu 1939 r., zakupów i zdobyczy, produkcji własnej
i zrzutów. Broń produkowano potajemnie w zakładach prywatnych niedostatecznie
nadzorowanych przez okupanta lub we własnych warsztatach podziemnych,
które dostarczały AK pistoletów maszynowych typu "Błyskawica"
i "Sten", miotaczy ognia, min, bomb, granatów i materiałów
wybuchowych. Ograniczone działania sabotażowo - dywersyjne prowadził
Związek Odwetu. Jednym z największych sukcesów wywiadu AK stało
się wykrycie i zlokalizowanie produkcji pocisków rakietowych V1
- w marcu 1943 r. nalot bombowców alianckich zniszczył bazę w Peenemuende.
Równolegle do działań Delegatury, również w Komendzie Głównej AK
zorganizowano Biuro Informacji i Propagandy z pułkownikiem Janem
Rzepeckim na czele. Informowało ono o sytuacji w kraju i na frontach
europejskich oraz o stanowisku rządu RP, władz podziemnych, publikowało
opinie kształtujące postawy obywatelskie i patriotyczne, zwalczało
propagandę hitlerowską i komunistyczną oraz prowadziło anty-propagandę
wśród okupantów.
Podziemie nie-scalone.
Poza AK i Delegaturą Rządu działały ugrupowania, które
nie uznały ich zwierzchnictwa. W konspiracji sanacyjnej istniał
Konwent Organizacji Niepodległościowych, Obóz Polski Walczącej,
organizacja powołana do życia przez marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza,
który po powrocie do kraju w październiku 1941 r. próbował stworzyć
konspirację w duchu ideologii OZN, lecz wkrótce zmarł. Samodzielną
działalność rozwijały też środowiska narodowo-radykalne. W marcu
1943 r. delegat rządu Piekałkiewicz napiętnował "warcholstwo"
NSZ, co wywołało falę ataków na Delegaturę i AK w prasie tego ugrupowania.
Partyzantkę na ziemiach wschodnich organizowała Konfederacja Narodu
zrzeszająca byłych falangistów Piaseckiego.
Aktywizacja podziemia niepodległościowego.
Władze podziemne z niepokojem obserwowały działania PPR. Komenda
Główna AK powołała nawet w 1942 r. komórkę "K" do prowadzenia
kontrakcji i gromadzenia informacji o celach i metodach działania
PPR. Z tego okresu pochodził też napis umieszczany na murach miast:
"PPR - Płatne Pachołki Rosji". Niemniej jednak władze
Polski Podziemnej liczyły się z atrakcyjnością haseł PPR o podejmowaniu
natychmiastowej walki, gdyż w społeczeństwie narastało napięcie
i potrzeba czynu. W lipcu 1942 r. komendant główny AK gen. Rowecki
zdecydował o przejściu od biernego oporu do ograniczonej wałki.
Na decyzję tę wpłynęło jednak głównie zahamowanie postępu Niemiec
na frontach, udoskonalenie struktury organizacyjnej AK oraz rosnąca
liczba osób "spalonych", dla których partyzantka była
jedynym ratunkiem.
W październiku 1942 r. jednostki sabotażowo - dywersyjne AK-Związek
Odwetu i "Wachlarz" - połączono w Kierownictwo Dywersji
(Kedyw), którego szefem został pułkownik Emil Nil-Fieldorf. Wraz
z BIP oraz kontrwywiadem i specjalną komórką "N" do celów
dywersji propagandowej wśród Niemców Kedyw wszedł w skład Kierownictwa
Walki Konspiracyjnej z komendantem głównym AK na czele. Do oddziałów
Kedywu zaczęły coraz częściej trafiać grupy harcerzy z Szarych Szeregów,
które organizowały własne jednostki dywersyjne. Szczególną sławę
zdobyła brawurowa akcja pod Arsenałem w Warszawie w marcu 1943 r.,
gdy oddział Tadeusza Zośki-Zawadzkiego pod dowództwem Stanisława
Orszy-Broniewskiego, komendanta Chorągwi Warszawskiej, odbił 25
więźniów, w tym Jana Rudego-Bytnara z grup szturmowych Szarych Szeregów.
System wychowawczy Szarych Szeregów okazał się na tyle wartościowy,
że dowództwo Armii Krajowej zezwoliło na zorganizowanie harcerskiej
podchorążówki "Agrykola" innych kursów. Kedyw rozbudowywał
też oddziały partyzanckie w terenie. Akcję tę przyspieszyło wysiedlanie
ludności polskiej z Zamojszczyzny, któremu przeciwstawiono się siłą.
Straty niemieckie spowodowały wstrzymanie wysiedleń z Zamojszczyzny.
W połowie 1943 r. na całym obszarze przedwojennej Polski działało
już 50 oddziałów partyzanckich podporządkowanych Komendzie Głównej
AK. Równolegle poważne siły partyzanckie przerzucały też na Kresy
Wschodnie władze radzieckie, by przygotować tam grunt pod przyszłe
panowanie.
Dalej |
