Następcą Ottona III na tronie cesarskim zostaje ostatecznie książę bawarski Henryk II, który prowadzi zupełnie inną politykę wobec Polski i sprzeciwia się planom poprzednika. Czuje się przede wszystkim królem Niemiec. Odrzuca ideę Cesarstwa Rzymskiego na rzecz Cesarstwa Karolingów. W interesie Niemiec prowadził zbrojną ekspansję na ziemie Słowian. Kiedy zimą 1002 roku przyszły święty zjawił się na jego dworze musiał czekać. Jego podróż do Polski przerywa wojna Niemiec z tym krajem. Nowy władca stara się utrzymać wpływ na obsadę stanowisk kościelnych i odbudować znaczenie tej instytucji, podnosi moralne i gospodarcze znaczenie klasztorów. Henryk ogranicza wpływy możnowładców. Prowadzi nie tylko wojny z Polską, ale również na pograniczu francuskim i na terenie Włoch. Przeciwstawia się zdecydowanie zajęciu Czech przez Chrobrego i stworzeniu silnego państwa słowiańskiego³⁴.

W czasach Brunona ośrodkami kultury i sztuki niemieckiej są klasztory i dwory biskupie. Kościół ma wpływ na wszystkie dziedziny życia. Króluje łacina, trwają jednak przekłady dzieł łacińskich, w tym starożytnych, na język niemiecki. Wędrowni śpiewacy śpiewają pieśni w języku ludowym. W wieku X Saksonia jest przodującym ośrodkiem sztuki wczesno-romańskiej. Najwspanialszym pomnikiem sztuki sakralnej jest katedra w Magdeburgu. W tak zwanym stylu ottońskim powstają rzeźby, odlewane są drzwi brązowe i malowane freski. W klasztorach i katedrach przepisywano pięknie iluminowane księgi. Podstawą wiedzy o historii Niemiec i krajów sąsiednich jest kronika Thietmara, kuzyna Brunona³⁵.

W roku 1001 chrzest przyjmuje król Węgier, Stefan. Pierwszą swoją misję Brunon odbywa w latach 1003 - 1004 właśnie do tego kraju. Są to początki państwa węgierskiego. Wodzowie szczepowi uznają władzę jednego wodza Gezy (970 - 997). Dąży on do porozumienia z Niemcami i przyjmuje chrześcijańskich misjonarzy (973). Władca wybiera orientację prozachodnią. Na Węgry przybywają księża niemieccy i włoscy. Kraj łączą bliskie związki z Polską. Proces budowy państwa zakończył Stefan I Święty (997 - 1038). Rozgromił władców plemiennych i w 1001 roku otrzymał zgodę cesarza na koronację królewską. Państwo utrzymało niezależność a król nieograniczoną władzę. Powstają przepisy prawne, które zabezpieczają prawa panów feudalnych i kościoła. Arcybiskupa i biskupów mianował król niezależnie od papieża. Sprowadzenie zakonów rozpoczyna rozwój kulturalny i gospodarczy kraju. Wielkie nadania ziemskie otrzymują instytucje kościelne. Ludność zostaje zobowiązana do płacenia dziesięciny. Kraj podzielono na komitaty zarządzane przez żupanów. Armia stopniowo przyjmowała organizację feudalną. Ośrodkiem życia państwowego staje się dwór królewski³⁶.

Stąd wraca Brunon do Niemiec by uzyskać konieczne święcenia z rąk arcybiskupa Magdeburga. Do Polski Brunon przybywa dopiero w 1005 roku. Aktywnie uczestniczy w bieżących wydarzeniach historycznych. W Polsce są nadal żywe idee uniwersalistyczne. Popiera je przyjaciel Ottona III Bolesław Chrobry. Brunon spotkał się w jego państwie z serdecznym przyjęciem. Przywiązuje się szczerze do polskiego państwa i jego władcy. Pisał "odnoszę się do (Bolesława) z uczuciem wierności i serdecznej przyjaźni (...). Rzeczywiście kocham go jak duszę moją i więcej niż życie moje"³⁷. Próbuje mediacji w toczącej się wówczas wojnie między Polską i Niemcami. List do Henryka II ³⁸ jest jednym z pierwszych dzieł napisanych na terenie Polski. Nic jednak nie wskórał, wojna przedłuża się. Brunon pisze II Żywot Świętego Wojciecha³⁹. Pragnie kontynuować jego dzieło. Wojna polsko - niemiecka jest dla Brunona ciosem, swoje plany nawracania pogan budował, bowiem na współdziałaniu miedzy tymi państwami. W historii stosunków polsko - niemieckich postawa Brunona jest niezwykła. Potępia on politykę swego kraju a chwali Polskę. Pisze Żywot Pięciu Braci Męczenników⁴⁰, którzy zginęli na ziemiach polskich w 1003 roku. Założona przez nich w Międzyrzeczu pustelnia miała być oparciem dla misji prowadzonych wśród pogan na ziemiach sąsiadujących z Polską. Zabójstwo pięciu męczenników miało charakter rabunkowy⁴¹. Dzieła te zapoczątkowują piśmiennictwo łacińskie na ziemiach polskich.

Państwo polskie na początku XI wieku, a więc w chwili, gdy docierał tu Święty Brunon, to około 250 tysięcy km2. i ponad milion mieszkańców. Główną rolę odgrywają grody i podgrodzia, które stają się ośrodkami produkcji rzemieślniczej i handlu. Wytwarzano przede wszystkim towary potrzebne mieszkańcom grodu. Jednak przytłaczająca większość ludności utrzymywała się z uprawy roli i hodowli. Stopniowo rozwijały się ośrodki handlowe (Wolin, Kraków i Poznań). Wymiana odbywała się tylko częściowo za pomocą monet, dużą rolę odgrywały płacidła. Grody zostały rozbudowane jako rezydencje administracji feudalnej. Za panowania pierwszych Piastów powstają monumentalne budowle kamienne - kaplice, kościoły i rezydencje pałacowe. Świadczyły one nie tylko o potędze władcy a służyły jako składy, miejsca zebrań i punkty obronne. Wszystko to potwierdza istnienie w Polsce społeczeństwa feudalnego...

Z terenu Polski w roku 1007 wysyła Brunon do Szwecji wyświęconego przez siebie biskupa. Jego misja kończy się sukcesem. Pisze o tym sam Brunon w liście do cesarza Henryka II. "Tymczasem niech nie ujdzie wiedzy króla, że nasz biskup, którego (...) wyprawiłem za morze w celu głoszenia Ewangelii (Szwedom) - jak stanowczo oświadczyli przybyli posłowie - ochrzcił (...) samego króla Szwedów"⁴². Pierwszymi władcami zjednoczonej Szwecji, czyli królami z Uppsali byli około roku 1000 Eryk Zwycięski, który "znalazł sobie żonę na dworze polskim, została nią córka Mieszka I (...)Świętosława"⁴³ i jego syn Olaf Nakładający Podatki, siostrzeniec Bolesława Chrobrego⁴⁴. W walkach wewnętrznych i wojnach z Danią oraz Norwegią kształtuje się zjednoczone państwo szwedzkie, które jest rodzajem kraju związkowego. Opisywani tu królowie opierali się na sojuszu z Polską i Niemcami⁴⁵. Władca dowodził armią i flotą, ale sporą rolę odgrywały wiece, które akceptowały króla osobno w każdym okręgu. Nie było podatków a król miał dochody z własnego majątku. Szwedzi uczestniczyli w wyprawach Wikingów, z Gotlandii docierali na Ruś, do Morza Czarnego i Konstantynopola. Wyspa staje się centrum handlu światowego, przede wszystkim ze wschodem, odnajdujemy tu monety z całego świata, jej rola słabnie w końcu X wieku⁴⁶. Olaf przyjął chrześcijaństwo (jego ojciec Eryk był podobno apostatą) i założył pierwsze stałe biskupstwo w Skara. Największe sukcesy nowa religia odnosi na Gotlandii⁴⁷. Wprowadzenie chrześcijaństwa nie spotkało się z większym sprzeciwem⁴⁸. Olaf rozpoczął bicie własnej monety a swoje córki wydał za władców Rusi i Norwegii. Większość bogatych Szwedów przyjmowała chrześcijaństwo, ale do roku 1100 były ciągle bardzo silne kulty pogańskie⁴⁹. Odnotowujemy początki poezji na cześć królów, której twórcami są wędrowni skaldowie. Na głazach obok napisów runicznych pojawiają się ilustracje a nawet płaskorzeźby⁵⁰. Napisy na kamieniach runicznych często mają chrześcijański charakter, wystawiane są pośmiertnie i opisują dobre uczynki zmarłego. Buduje się pierwsze drewniane kościoły⁵¹. Kościół nie miał żadnej samodzielności, księży powoływali lokalni wodzowie i społeczności chłopskie⁵². Z misjonarzami niemieckimi rywalizują Anglicy ("oni to mieli w roku 1008 ochrzcić Olafa) i Francuzi⁵³.

Zamiast do kraju Słowian nasz bohater udał się ponownie w roku 1008 na Węgry i na Ruś Kijowską. Celem misji Brunona był kraj Pieczyngów leżący nad Dniestrem. Jest to lud pochodzenia tureckiego, który w X i XI wieku zajmował stepy nad Morzem Czarnym, od ujścia Dunaju po Krym, od Donu po Boh. Od połowy X wieku organizowali najazdy na ziemie ruskie⁵⁴. Pierwsze starcia z Rusią nie były groźne i zakończyły się pokojem⁵⁵. W 967 roku Pieczyngowie weszli w sojusz z Bizancjum i uderzyli na Kijów, który oblegali do roku 968. Ruś odparła najazd z wielkim trudem. Pieczyngowie w zasadzce zabili wielkiego księcia⁵⁶. Misja Brunona kończy się niespodziewanym sukcesem, na Krymie zostaje wprowadzone chrześcijaństwo łacińskie⁵⁷. Wszystkie te podróże odbywał misjonarz z inicjatywy i w interesie Bolesława Chrobrego. Od Pieczyngów poprzez Ruś skierował się ku Polsce, gdzie przybył latem 1008 roku. Przybliżmy kraj, który odwiedził nasz misjonarz.

W 988 roku Włodzimierz, książę kijowski przyjął chrzest z Bizancjum, zawarł z nim sojusz i poślubił siostrę cesarza, Annę. Po tych wydarzeniach pojawiają się latopisy, żywoty świętych i gramoty pisane na korze brzozowej, które dotyczyły spraw gospodarczych. Powstają pierwsze klasztory i cerkwie wzorowane na budowlach greckich, stają się one ośrodkami oświaty i piśmiennictwa. Duchownymi byli Grecy. Rozwija się religia i kultura grecka⁵⁸. Kształtują się stosunki feudalne. Pojawiają się bojarzy jako właściciele ziemscy wywodzący się z drużyny książęcej. Wspólnoty chłopskie poddane zostają władzy feudałów. Smardowie, czyli chłopi muszą płacić daniny panom. Do ludności chłopskiej zostają włączeni niewolnicy i jeńcy. Wielkie nadania ziemskie otrzymuje cerkiew. W rządzeniu krajem pomagała księciu rada przyboczna i drużyna, która ściągała podatki i sprawowała sądy. Szybko rozwijały się miasta, szczególnie Kijów. Miasto ruskie otaczały wały i baszty, na rynku znajdował się dwór i cerkiew, odbywały się tu targi, mieszkańcami byli kupcy i rzemieślnicy, przeważała zabudowa drewniana⁵⁹. Ruś toczy walki z Bizancjum i Pieczyngami⁶⁰. Następcą Włodzimierza został Jarosław Mądry⁶¹. Stopniowo rosła liczba książąt Rurykowiczów (wywodzących się ze Szwecji) i postępowało rozbicie dzielnicowe.

Późną zimą 1009 roku rusza Brunon na ziemie Jaćwingów, na pogranicze Litwy i Rusi. O plemieniu tym mówią źródła ruskie z 983 roku. Uważani są za jedno z plemion pruskich. Dzieje ich są znane bardzo słabo i to głównie z wypraw polskich i ruskich. Jaćwingowie mieszkali miedzy Biebrzą i Niemnem w krainie zwanej Sadowią. Ziemie te to dzisiejsza Suwalszczyzna⁶². Brunon zginął męczeńską śmiercią wraz z towarzyszami 9 marca 1009 roku w wieku 35 lat, w nieznanym do dnia dzisiejszego miejscu. Relację o jego męczeństwie przekazał jedyny ocalały towarzysz arcybiskupa - Wibert, oślepiony i wypuszczony wolno. Bolesław Chrobry wykupił ciała męczenników od Prusów i pogrzebał je w Polsce, nie wiemy jednak gdzie dzisiaj spoczywają te relikwie.

Kult świętego Brunona szerzył się w Europie głównie za pośrednictwem kamedułów. Niestety pamięć o świętym szybko uległa zapomnieniu w naszym kraju, szkoda, bo był to człowiek bardzo dla Polski, u zarania jej dziejów, zasłużony. Obecnie Brunon jest patronem Diecezji Łomżyńskiej i Giżycka, gdzie sto lat temu wzniesiony został żelazny krzyż na Wzgórzu Świętego Brunona w domniemanym miejscu jego śmierci.

Wstecz

Bibliografia

1. T. Manteuffel, Historia powszechna Średniowiecza, Warszawa 1975.
2. Zespół M. Michalika, Kronika ludzkości, Warszawa 1993.
3. G. Procacci, Historia Włochów, Warszawa 1983.
4. J. Gierowski, Historia Włoch, Warszawa 1983.
5. W. Czaplinski, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Warszawa 1981.
6. R. McBrien, Leksykon papieży, Warszawa 2003.
7. M. Knowles, D. Obolensky, Historia kościoła, Warszawa 1988.
8. W. Felczak, Historia Węgier, Warszawa 1983.
9. Brunon z Kwerfurtu, List do Henryka II, tłumaczył K. Abgarowicz, wstęp J. Karwasińska, w: Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego, Warszawa 1966.
10. Brunon z Kwerfurtu, II Żywot Świętego Wojciecha, tłumaczył K. Abgarowicz, wstęp J. Karwasińska, w: Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego, Warszawa 1966.
11. Brunon z Kwerfurtu, Żywot Pięciu Braci Męczenników, tłumaczył K. Abgarowicz, wstęp J. Karwasińska, w: Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego, Warszawa 1966.
12. H. Samsonowicz, Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1976.
13. A. Kersten, Historia Szwecji, Warszawa 1973,
14. J. Strzelczyk, Apostołowie Europy, Warszawa 1977.
15. L. Lagerqvist, Historia Szwecji, Warszawa 2001.
16. P. Footse, D. Wilson, Wikingowie, Warszawa 1975.
17. L. Bazylow, Historia Rosji, Warszawa 1983.

Do góry