Jaka była Europa na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia, w czasach, kiedy żył i pracował Święty Brunon? Przyjęło się uważać, że czasy Średniowiecza to wieki ciemne i zacofane. Czy tak było naprawdę?
Przypatrzmy się, więc czasom naszego bohatera, opiszmy gospodarkę i naukę, poznajmy kraje, które odwiedził, oraz społeczeństwo europejskie tego okresu i jego zajęcia ¹.

Zmieniają się zasady gospodarowania w rolnictwie. Żarową metodę uprawy ziemi stopniowo zastępuje dwupolówka. Do użytku wchodzi pług żelazny a ziemia jest nawożona. Rośnie wydajność w rolnictwie i pojawia się nadwyżka żywności. Wzrasta stopa życiowa feudałów. Zmieniło się też rzemiosło - rozwija się obróbka rud metali, skóry, drewna i kamienia, udoskonalono technikę przędzalniczą i tkacką. Kwalifikacje rzemieślników wzrosły do tego stopnia, że wydzielili się oni jako osobna grupa społeczna a rzemiosło stało się ważną gałęzią gospodarki.

Przełom tysiącleci to czas odradzania się miast. Osady rolnicze przekształcają się w ośrodki handlu i rzemiosła. Odżywają stare miasta rzymskie i powstają nowe. Stopniowo wyodrębnia się i kształtuje osobny stan mieszczański. Sprzyja temu szybki rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej. Rozwijają się rynki lokalne. Rośnie zaludnienie Europy. Osadnictwo i kolonizacja obejmuje głównie ziemie Słowian Połabskich. Ludność miejska podlega ciągle władzy panów feudalnych, pojawiają się jednak pierwsze instytucje samorządu miejskiego. Powstaje prawo kupieckie, które władzę w komunach miejskich przekazuje w ręce patrycjatu.

Zmienia się zasadniczo położenie ludności poddanej. Chłopi stopniowo z właścicieli stają się użytkownikami ziemi pana feudalnego. Status ludności poddanej otrzymują zarówno wolni dotychczas chłopi jak i dawni niewolnicy. Poddani stają się częścią włości feudalnej i zostają przywiązani do ziemi. Poddaństwo staje się niemal powszechne a ludność zostaje zobowiązana do rozlicznych świadczeń jak: pogłówne, daniny i pańszczyzna.

Pan feudalny posiada wiele monopoli i sprawuje władzę publiczną wobec swoich poddanych. Symbolem jego pozycji społecznej staje się zamek rycerski. Ma on nie tylko charakter obronny, ale staje się siedzibą rodu. Bogaci feudałowie u początku XI wieku wznoszą pierwsze budowle z kamienia. Coraz wyraźniej kształtuje się odrębny stan rycerski, tworzą się jego atrybuty: odpowiednie wychowanie, własne zwyczaje i pierwsze znaki rodowe. Pod wpływem Kościoła powstaje wzór chrześcijańskiego rycerza.

Brunon urodził się w 974 roku w arystokratycznej rodzinie saskiego grafa, spokrewnionego z panującą w Niemczech rodziną Ludolfingów, na zamku w Kwerfurcie, na zachód od Mersenburga w Saksonii.

W Europie przełomu tysiącleci panuje chrześcijański światopogląd. Ludzie żyjący w tym okresie przejawiają pragnienie poznania świata. Realizują je poprzez udział w wyprawach wojennych, osiedlanie się w odległych zakątkach świata chrześcijańskiego, pielgrzymki do świętych miejsc chrześcijaństwa, głównie do Rzymu i Ziemi Świętej. Szeroko rozwija się ruch misyjny.

Wzrasta poziom istniejących szkół. Główną rolę obok teologii w nauczaniu zaczyna odgrywać prawo i filozofia. Tworzy to bardzo dobre warunki do powstania pierwszych uniwersytetów. W nauczaniu filozofii dominują poglądy Platona, przede wszystkim o bycie ogólnym, zwane realizmem. Tworzą się podwaliny teologii chrześcijańskiej, powstaje scholastyka, która stara się o rozumowe potwierdzenie prawd wiary chrześcijańskiej.

Językiem Kościoła, wiedzy, prawa i administracji jest średniowieczna łacina. Bujnie kwitnie piśmiennictwo w tym języku. Pojawiają się pierwsze dzieła pisane w językach europejskich.
Rozwija się poezja, przede wszystkim hymny o charakterze kościelnym. Rozkwita liryka świecka tworzona przez wędrownych studentów, trubadurów i skaldów skandynawskich. Są to zarówno opowieści miłosne jak i epos rycerski. Utwory często powstawały w języku ludowym.
W architekturze kształtuje się stopniowo styl, który z czasem otrzyma nazwę romańskiego. Najważniejsze budowle to kamienne świątynie o sklepieniu krzyżowo- żebrowym. W budownictwie króluje rzymska i hellenistyczna bazylika, wzorem jest tu świątynia laterańska².

Brunon wybrał karierę duchowną. Ukończył szkołę katedralną w Magdeburgu, gdzie otrzymał gruntowne wykształcenie. W wieku 21 lat, jako członek znakomitego rodu, został kanonikiem kapituły katedralnej w tym mieście.
Koniec pierwszego i początek drugiego tysiąclecia to epoka ogromnych zmian politycznych, jakie zachodzą w całej Europie. Czas, w jakim działał święty to okres ważnych wydarzeń historycznych. We wschodniej części kontynentu rozkwita handel. Ruś i Węgry dostarczają soli; srebro, złoto i drogie kamienie wydobywa się w Czechach³ a kraj Prusów dostarcza bursztynu. Zmienia się zasadniczo Europa Środkowa i Wschodnia. Poziom kultury materialnej tych ziem nie był niższy aniżeli w sąsiednich krajach zachodnich. Tu również odnotowujemy nadania na rzecz kościoła i bogate budownictwo sakralne. Sztuka zdobnicza i nauka obejmuje duchowieństwo, możnych i dwory monarsze⁴. Wenecja dzięki temu staje się centrum handlu europejskiego, przede wszystkim z tego portu wyruszają pielgrzymi do Ziemi Świętej. Uczestnicy wyprawy uzyskują rozgrzeszenie a często osiedlają się w krainie Chrystusa. Jest to wstęp do wypraw krzyżowych. Pod koniec X wieku Wenecja stopniowo opanowuje wybrzeża Morza Adriatyckiego⁵.

W 973 roku cesarzem rzymskim zostaje Otton II. Niemcy w tym czasie to I Rzesza, podzielona na księstwa. Cesarz musiał przeciwstawić się opozycji. Panowanie Ottona II to niekończące się wojny z Danią, Francją, Bawarią i Czechami. Dobre stosunki łączyły Niemcy z Polską, której władca poślubił kuzynkę cesarza, Odę. Otton II przybył do Rzymu w roku 980. Cesarz dążył do podboju całego Półwyspu Apenińskiego, poniósł jednak klęskę w bitwie pod Stilo (982) z Saracenami zajmującymi południe Italii i miastami włoskimi podlegającymi Bizancjum⁶. Zapewnił wybór syna na tron cesarski. Zmarł nagle w Rzymie tuż po wyborze papieża Jana XIV. Jego cesarstwo przeżywa poważny kryzys. W chwili śmierci cesarza wybucha powstanie Słowian Połabskich, którzy nie tylko wyzwolili się spod władzy feudałów niemieckich, ale zniszczyli ziemie saskie, zagładzie uległa organizacja kościelna a wierzenia pogańskie zostały przywrócone.

Dania, pod panowaniem Haralda Sinozębego⁷(940 - 986), odzyskuje niezależność i staje się europejską potęgą Trwa ekspansja Wikingów, w roku 982 Eryk Rudobrody dociera do Ameryki Północnej i zakłada swoje osady na Grenlandii. Jego następca Leif Erikson dociera w roku 1000 do kontynentu amerykańskiego, na Półwysep Labradorski⁸.

W tej sytuacji władzę w imieniu Ottona III obejmuje, pochodząca z Bizancjum, cesarzowa Teofano. Udaje się jej zażegnać walki o tron. Mieszko I składa hołd nowemu cesarzowi. Ale nawet jego pomoc nie doprowadziła do odzyskania przez Niemcy władzy nad Słowianami Połabskimi.

Za rządów Teofano we Francji władzę obejmuje nowa dynastia, królem zostaje Hugo Kapet (987), kończy się ostatecznie panowanie Karolingów⁹.

Syn Ottona II Otton III, który samodzielne rządy obejmie w 994 roku, pragnął odbudować Imperium Rzymskie, marzył o uniwersalnym państwie chrześcijańskim obejmującym Europę Zachodnią i Bizancjum, w którym władza duchowna i świecka należy do cesarza. Papież jest tylko jego pomocnikiem, to cesarz miał wyznaczać następców świętego Piotra. Cierpiały na tym interesy niemieckie. Pomysły młodego cesarza budziły sprzeciw w Niemczech i we Włoszech. Wpływ na cesarza miało greckie otoczenie jego matki. Znał łacinę i grekę oraz historię starożytną, czuł większy związek z Italią niż z Saksonią. Brunon był bliskim przyjacielem Ottona III, podzielał jego plany polityczne i propagował uniwersalistyczne idee. Na dworze władcy pełnił funkcję kapelana w czasie jego pobytu w Rzymie. Cesarz przebywał tam od 996 roku, tylko przejściowo bawił w Polsce w roku 1000. Papież Grzegorz V koronował go na imperatora. Młody władca przyjął tytuł cesarza rzymskiego i ogłosił odnowienie Imperium Rzymskiego, wybudował pałac na Awentynie i wprowadził styl i ceremoniał bizantyjski. Uniwersalizm cesarski zyskał poparcie duchowieństwa, przede wszystkim nowego papieża Sylwestra II¹⁰. Otton surowo zwalczał swoich przeciwników, sam decydował, kto będzie papieżem (wypędził Jana XVI). Celem cesarza było utworzenie federacji państw chrześcijańskich pod przewodnictwem Niemiec. Ważną rolę miała odegrać Polska, która potrzebna była Ottonowi III do walki ze Słowianami Połabskimi. Na zjeździe gnieźnieńskim Bolesław Chrobry otrzymał tytuł patrycjusza rzymskiego. Włócznia świętego Maurycego miała mu pomóc w tępieniu pogaństwa. Za zgodą cesarza powstało Królestwo Węgier. Nagle w Rzymie wybuchł bunt przeciwko Ottonowi, umarł on w północnych Włoszech i został pochowany w Akwizgranie. Plany uniwersalistyczne, obejmujące obok Germanii i Italii, Galię i Słowiańszczyznę, ostatecznie upadły. W samych Niemczech coraz większą rolę zaczynają odgrywać lokalni feudałowie, rozpoczyna się walka o tron królewski¹¹.

Od roku 998 Brunon przebywa w Rzymie i Rawennie, pędząc tu życie zakonne i pustelnicze. Przyjmuje zakonne imię Bonifacy. Przygotowuje się do pracy misyjnej. Ulega wpływom głośnych reformatorów tamtych czasów benedyktynów świętych Romualda i Nila, którzy popierali wzmocnienie roli cesarza w kościele¹². Ideałem ówczesnego ascety jest działalność misyjna i męczeństwo.

Papiestwo w czasach Brunona najczęściej współpracuje z cesarstwem. Pojawiają się przejawy rywalizacji pomiędzy papieżami rzymskimi i cesarskimi. Formalnie papieża wybierał kler i lud rzymski, faktycznie decydował cesarz. Wybór przez kardynałów wprowadzono dopiero w roku 1059¹³. Benedyk VII (974 - 983), Rzymianin współpracował z cesarzem i miał poparcie rzymskich rodów. Na synodzie w 981 roku zakazał symonii, czyli sprzedawania godności i dóbr kościelnych. Papież realizował politykę cesarza i popierał go w walce z Bizancjum¹⁴. Prowadził reformę zakonną, założył na Awentynie wspólnotę greckich i łacińskich mnichów. Klasztor słynął z pobożności i nauki, działał według reguły Bazylego i Benedykta. Przebywał tu Święty Brunon. Działalność tego klasztoru to odnowa życia monastycznego w środkowej Italii.

Na teren całej Europy rozszerzają się wpływy reformatorów z klasztoru w Cluny, który staje się duchowym ośrodkiem zachodniego chrześcijaństwa. Zasady, na jakich opiera się ten ruch to: liturgiczna służba Bogu, śpiew mnichów, uroczyste msze, dodatkowe nabożeństwa i litanie, wielkie budowle sakralne i ich przepych (nowa architektura), studia literackie i teologiczne oraz przepisywanie i iluminowanie ksiąg¹⁵. W prawie kanonicznym panowała doktryna wolnego kościoła, głoszono supremację papieską w sprawie doktryny i jurysdykcji, praktycznie była to jednak tylko władza formalna¹⁶. Duchową i świecką ostoją społeczeństwa jest biskup diecezjalny. Powszechnie uznawano posiadanie kościołów przez ludzi świeckich i prymat cesarstwa¹⁷. Mszę odprawiano według mszału karolińskiego, który był stosowany przez cały świat katolicki¹⁸.

Rzymem rządziły rody patrycjuszowskie rywalizujące z cesarzami niemieckimi, którzy byli formalnymi zwierzchnikami wiecznego miasta. Ofiarą tych walk padł Jan XIV, który pochodził z Italii i został ustanowiony przez cesarza bez dokonywania wyboru. Pokonany przez przeciwników zmarł w więzieniu¹⁹. Pod koniec X wieku przewagę zyskali cesarze. Papież Jan XV, Rzymianin zastąpił świeckich i dziedzicznych urzędników papieskiej kancelarii kardynałami, biskupami i opatami. Była to ważna reforma kurii rzymskiej, która uchroniła papiestwo od wojny stronnictw. Mimo to papież porozumiał się z rzymską arystokracją i blisko współpracował z cesarzową Teofano. W 993 roku dokonał jako pierwszy uroczystej kanonizacji. Przyjął pod opiekę Polskę. Zmarł na wygnaniu²⁰.

Kiedy Brunon znalazł się w Rzymie w 996 roku jako kapelan cesarza Ottona III papieżem został Niemiec z Saksonii Grzegorz V. Desygnowany przez imperatora biskup Rzymu, nazywa go opiekunem kościoła. Dokonuje uroczystej koronacji swego protektora. Zakazał wyboru papieża za życia poprzednika. Wypędzony z Rzymu po wyjeździe cesarza do Niemiec, powrócił po krwawym stłumieniu buntu Rzymian. Politykę kościelna prowadził zgodnie z życzeniami cesarza²¹.

Umocnił rolę papiestwa Sylwester II (999 - 1003), człowiek wykształcony, który był nauczycielem Ottona III i pierwszym Francuzem na stolicy świętego Piotra. Przyjaciel cesarza i jednocześnie zwolennik jego władzy w kościele, pragnął władzy papieża nad biskupami. Zwalczał symonię i nepotyzm oraz odstępstwa od celibatu. Wprowadził zasadę, według której mnisi mieli wybierać opatów. Wspólnie z cesarzem zorganizował kościół w Polsce i na Węgrzech, gdzie wysłał koronę królewską. Opuścił Rzym wraz z cesarzem²².

Po jego odejściu papiestwo wróciło do rzymskich rodów²³. Jan Krescencjusz próbował przywrócić w Rzymie republikę²⁴. Papieżem został człowiek żonaty, rzymski arystokrata Jan XVII. To on wydał zgodę na wysłanie polskich misjonarzy do pogańskich Słowian²⁵. Jego następcą został Jan XVIII (1003 -1009), kardynał i Rzymianin, którego popierała rzymska arystokracja na czele z rodem Krescencjuszy. Poprawił stosunki z Konstantynopolem, sam decydował w sprawach organizacyjnych kościoła, kanonizował uroczyście polskich męczenników zabitych w Międzyrzeczu (1004)²⁶.

Terytorium zarządzane przez papieża, który składał przysięgę wierności cesarzowi, stanowiło część Niemiec. Kościół całkowicie zależał od cesarza i często był narzędziem jego polityki. Cesarzy nazywano wikariuszami Chrystusa, wywodząc stąd ich prawo do zwierzchnictwa nad papiestwem²⁷. Od 973 roku we Włoszech tworzone są pierwsze zalążki statutów municypalnych. Powstają komuny miejskie i rośnie znaczenie miast, głównie morskich, nad którymi władzę świecką sprawują biskupi, niżsi feudałowie i urzędnicy²⁸. Budowane są pierwsze katedry. Rośnie zaludnienie kraju, rozwijają się tereny wiejskie²⁹. Panuje przekonanie o przynależności do jednej chrześcijańskiej republiki rzymskiej, w której uniwersalną misję pełnią papieże. Mapa Półwyspu Apenińskiego to Królestwo Włoch i Republika Wenecji na północy, Państwo Kościelne i Cesarstwo Bizantyjskie na południu oraz Arabowie na Sycylii³⁰.

W Polsce umiera Mieszko I a władzę obejmuje Bolesław Chrobry, który w roku 1000 gościł w Gnieźnie cesarza Ottona III. Wcześniej Bolesław jako gorliwy chrześcijanin wysyła czeskiego biskupa Wojciecha do pogańskich Prusów³¹. Na prośbę księcia Bolesława Chrobrego Brunon rozpoczyna bardzo rozległą działalność misyjną i polityczną. Jako ochotnik zgłasza się do misji w Polsce. Jego poczynania popiera papież Sylwester II. Z jego rąk przyszły święty otrzymuje tytuł arcybiskupi i specjalne pełnomocnictwo³². Władca Polski liczy na pomoc Brunona przy nawracaniu Słowian Połabskich. Jest to zgodne z planami cesarza Ottona III. Ten jednak umiera nagle 23 stycznia 1002 roku.

Do roku 984 kościołem misyjnym w Polsce kieruje biskup Jordan a po nim biskup Unger. Polska podlega bezpośrednio papieżowi Janowi XV (985 - 996), reguluje to dokument Dagome Iudex (990). W roku 1000 powstaje metropolia gnieźnieńska pod patronatem świętego Wojciecha. Od Ottona III Bolesław Chrobry otrzymuje prawo inwestytury biskupów i opatów. Arcybiskupem został Radzim - Gaudenty (1000 - 1011), brat Wojciecha. Powstały trzy nowe biskupstwa - w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Niezależna pozostała diecezja poznańska. W Poznaniu działała prężna benedyktyńska wspólnota zakonna, z niej wywodzili się pierwsi polscy misjonarze³³.

Dalej