Na tej samej sesji głos zabierał minister bezpieczeństwa Radkiewicz. Warto przypomnieć fragment jego przemówienia. Z tej trybuny szereg krytycznych uwag padło pod adresem aparatu bezpieczeństwa publicznego. Pewna część tych uwag jest słuszna, przyjmujemy je (...). Część uwag. Moim zdaniem, jest niesłuszna. W szczególności chciałbym zapewnić Wysoką Izbę, że podany tu fakt bicia aresztowanych i innych nadużyć będzie jak najdokładniej zbadany i winni będą pociągnięci do odpowiedzialności. Chcę jednocześnie podkreślić, że posądzenie aparatu bezpieczeństwa o to, że my aresztowanych przekazujemy Armii Czerwonej jest nieuzasadnione (...). Czy powinniśmy przeciwstawić się aresztowaniom tych obywateli polskich, którzy strzelają w plecy żołnierza i oficera naszej wyzwolicielki Armii Czerwonej (...). Moim zdaniem tych faszystów (...) należy unieszkodliwiać¹⁸.

KRN na swoim posiedzeniu domagała się wydania Hansa Franka trybunałowi polskiemu. Dyskutowano o pomocy rodzinom uczestników akcji podziemnej przeciw okupacji niemieckiej.

"Robotnik" publikuje wystąpienie Prezydenta Warszawy, w którym opisuje on ogrom zniszczeń jaki dotknął stolicę. Ludność Warszawy wynosi już 350 tysięcy, z czego około 200 tysięcy przypada na Pragę¹⁹. Dalej opisane są działania zmierzające do odbudowy Warszawy i przedstawia pomoc radziecką.

Na ostatniej stronie "Robotnika" szeroko omówiony został program reformy szkolnictwa. Czytamy: na stan naszego szkolnictwa w chwili obecnej składa się w pierwszej mierze spadek odziedziczony po oświatowej polityce sanacji, pięcioletni okres okupacji hitlerowskiej oraz ciążące na życiu umysłowym Polaków tradycje szlachetczyzny (...). Według zapowiedzi ministra oświaty prowadzona jest obecnie szeroka dyskusja związana z zagadnieniem nowego typu organizacji szkoły powszechnej, zawodowej, średniej(...) i wyższej. Jednolitość szkoły nie należy więc pojmować jako obniżenie poziomu nauki i dyletanctwa naukowego w szkole średniej(...) i wyższej(...) . Nowe projekty oświatowe wnoszą rewolucyjne warunki nauki dla dzieci chłopskich. Projektowane bowiem gimnazja wiejskie staną się jedyną najsłuszniejszą formą dopuszczenia chłopa do szkoły średniej i wyższej (...). Gimnazja wiejskie wniosą ponadto w życie wsi jeszcze jeden doniosły czynnik dla życia umysłowego chłopa. Pozwolą dziecku chłopskiemu kształcić się w warunkach dla niego znanych (...)²⁰. Reforma nie spełniła oczekiwań. Poziom nauki się znacznie obniżył. A swoją drogą jak uzasadnienia reform są do siebie podobne.

"Robotnik" opisuje też sytuację dziecka opuszczonego i sierot. Dzieci opuszczonych jest w Polsce 615 tysięcy. Liczba ta (...) zmniejsza się, albowiem zgłaszają się rodzice (...). Niemniej liczyć się należy z cyfrą 300 tysięcy sierot. Domów (...) jest w tej chwili 690 (...). Odbyła się konferencja w sprawie organizacji domów dziecięcych (...). Domy dziecięce mają być dwóch typów (...), domy giganty (...) stanowiące odrębne społeczeństwa dziecięce (...), domy mniejsze (...) do 100 dzieci²¹.

Ciekawa informacja zamieszczona w "Robotniku" dotyczy powstawania muzeów przy przedsiębiorstwach przemysłowych. Konieczność popierania pomysłów technicznych oraz zdolności artystycznych pracowników fabrycznych winna doprowadzić do utworzenia przy każdym przedsiębiorstwie przemysłowym muzeum dla naszych samorodnych talentów²². Czyżby zapowiedz czasów socrealizmu w kulturze?

Warto zapytać co o sytuacji Polaków w kraju i zagranicą pisze "Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza" wydawany w Londynie ? Przeglądamy numery z końca maja 1945 roku. Gazeta cytuje wystąpienie Prezydenta RP do Polaków we Francji, można jednak je skierować do wszystkich Polaków na emigracji. Chwila obecna tak ciężka jeszcze dla Polski, wymaga od wszystkich Polaków na świecie największego napięcia energii i największego zespolenia w walce o wolność i niepodległość Kraju macierzystego. Wierzę, że wspólny wysiłek Polaków w świecie doprowadzi do osiągnięcia tego najwyższego celu (...)²³.

Gazeta opisuje sytuację międzynarodową Polski i wysiłki amerykańskie doprowadzenia do ugody w sprawie polskiej ze Stalinem. W artykule Dwa światy... czytamy: Przed demokracjami Zachodu stoi więc pytanie, czy przeprowadzą podział sfer wpływów pomiędzy porządkiem społeczno - politycznym Rosji, który w swoim założeniu jest totalitarny, czy też demokracje będą stać niezłomnie na stanowisku pozostawienia poszczególnym narodom, jeszcze formalnie nie włączonym w skład państwa rosyjskiego, prawa urządzenia swojego życia społecznego, gospodarczego i politycznego według własnych norm i obyczajów. Aparat rosyjskiej administracji jest aparatem ucisku²⁴. Niestety demokracje Zachodnie nie zamierzały nic robić by przeciwstawić się podziałowi Europy.

Na ostatniej stronie gazeta opisuje spotkanie w Anglii z przedstawicielem Polski Lubelskiej, który wygłaszał referaty o sytuacji w kraju. Z pytań zadawanych na tym spotkaniu wynika, że zdawano sobie sprawę z okupacji sowieckiej w Polsce i masowych deportacja Polaków do ZSRR, wiedziano o aresztowaniu przywódców Polski podziemnej i prawdziwym przebiegu reformy rolnej. Przedstawiciela Polski Ludowej pytano o brak pomocy Sowietów dla Powstania Warszawskiego. Uważano, że nie jest realizowana umowa jałtańska o wolnych wyborach.

W Ełku:

Informacje o Ełku w dniu zakończenia wojny przygotowane zostały na podstawie dokumentów zachowanych w ełckim oddziale Archiwum Państwowego. Najstarsze dokumenty zostały sporządzone odręcznie na odwrocie dokumentów niemieckich. Informacje w nich przekazane są więcej niż skąpe.

Od końca stycznia 1945 roku władzę na terenie Powiatu Ełckiego sprawowała Komendantura Sowiecka.

Od dnia 6 kwietnia 1945 roku urzęduje Starosta Ełcki Wacław Niksa. Powiat Ełcki należał wtedy do województwa olsztyńskiego. Do województwa białostockiego przeszedł w lipcu 1945 roku. Starosta był przewodniczącym Wydziału Powiatowego oraz członkiem Powiatowej Rady Narodowej i podlegał Pełnomocnikowi Rządu na Okręg Mazurski w Olsztynie pułkownikowi Jakubowi Prawinowi. Na terenie Powiatu Ełckiego było wtedy 12 gmin²⁵.

Inspektorat szkolny powstał dopiero w czerwcu 1945 roku. Kierował nim Franciszek Maciejewski. Zajmował się organizacją, kierowaniem i nadzorem pedagogicznym nad szkołami. Był w pierwszej instancji władzą szkolną. Podlegał mu dział oświaty. Uruchomiono wtedy 6 szkół powszechnych. Najważniejsze zadania władzy szkolnej w tym czasie to: likwidacja analfabetyzmu i repolonizacja Mazurów. W archiwum zachowały się z roku 1945 protokoły z wizytacji szkolnych, protokoły rad pedagogicznych, dane o frekwencji i wykazy uczniów.

Najstarsza zachowana informacja oświatowa to protokół z zebrania ZNP z 9 lutego 1945 roku, sporządzona na odwrocie niemieckiego dokumentu. Zebranie obywało się pod nazwą Nauczycielskiej Rejonowej Konferencji. Z dnia 1 czerwca 1945 roku pochodzi pismo z Wydziału Oświaty z Olsztyna do Inspektora Szkolnego w Ełku, które wspomina o potrzebie krzewienia prawdziwej kultury polskiej, by ratować resztki tubylczej ludności. Pismo zobowiązuje adresata by do dnia 25 czerwca 1945 roku przesłał sprawozdanie dotyczące ewidencji uczniów, budynków i nauczycieli. W sprawozdaniu wysłanym z Ełku wymieniono 41 miejscowości szkolnych.

W piśmie z dnia 6 lipca 1945 roku do Kuratorium Okręgu Szkolnego Mazurskiego w Olsztynie pełniący obowiązki Inspektora Szkolnego pisze, iż niektórzy nauczyciele szkół powszechnych w powiecie Ełk przystąpili faktycznie do organizowania szkół już w połowie maja b.r. Dalej upomina się o pobory i wyżywienie dla nich²⁶.

W końcu kwietnia 1945 roku powstał Rejonowy Inspektorat Osadnictwa Państwowego Urzędu Repatriacyjnego. Głównym jego zadaniem było przesiedlenie Polaków i wysiedlenie Niemców. Pierwsi polscy przesiedleńcy pojawili się w Ełku w lipcu 1945 roku²⁷.

¹ Tomasz Jendryczko, Kronika II wojny światowej, Warszawa 2004, s. 433.
² Tamże, s. 435.
³ Tamże, s. 440.
⁴ Tamże, s. 441.
⁵ Gawrił Popow, Cała prawda o tej wojnie, Gazeta Wyborcza nr 88, Warszawa, 16 - 17 kwietnia 2005 rok, s. 30 - 31.
⁶ Tomasz Kurs, Tak jak każdym, rządził mną strach, Gazeta Wyborcza, Olsztyn, 9 maja 2005 roku, s. 4.
⁷ S.L. Wzmocnić czujność, Do boju, Tygodnik żołnierski nr 26, 7 maja 1945r., s. 1.
⁸ I.L. Do boju, Tygodnik żołnierski, nr 26, 7 maja 1945r.,Witajcie rekruci, s. 1.
⁹ Bezpieczeństwo publiczne, wyjątek z przemówienia Premiera ob. Osóbki - Morawskiego na Sesji Krajowej Rady Narodowej, Do boju, Tygodnik żołnierski, nr 26, 7 maja 1945r., s. 1.
¹⁰ Pierwszy i Trzeci Maja w K. B. W. , Do boju, Tygodnik żołnierski, nr 26, 7 maja 1945r., s. 2.
¹¹ Pamięci podporucznika Brauna, Do boju, Tygodnik żołnierski, nr 28, 25 maja 1945r., s. 2.
¹² I. Erenburg, Nasza droga do zwycięstwa, przedruk z moskiewskiej Prawdy, Do boju, Tygodnik żołnierski, nr 28, 25 maja 1945 r., s.4.
¹³ Z Warszawskiej Rady Narodowej, Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 5 maja 1945r.,s. 4.
¹⁴ Sprzedaż artykułów przemysłowych, Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 5 maja 1945r., s. 4.
¹⁵ Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 5 maja 1945r., s. 4.
¹⁶ Powrót z obozów Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 9 maja 1945r.,s. 2.
¹⁷ Sesja Krajowej Rady Narodowej, Odpowiedź Ministra Minca, Inicjatywa prywatna, Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 9 maja 1945r., s. 3.
¹⁸ Sesja Krajowej Rady Narodowej, Przemowienie Ministra Radkiewicza, Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 9 maja 1945r.,s. 3.
¹⁹ Odbudowa stolicy, Referat Prezydenta miasta stołecznego Warszawy obywatela Stanisława Tołwińskiego Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 9 maja 1945r., s. 3.
²⁰ P. Nauka i kultura: Plan reformy szkolnictwa Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 9 maja 1945r.s. 4.
²¹ Opieka nad dzieckiem opuszczonym, Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 9 maja 1945r., s. 4.
²² Muzea przy przedsiębiorstwach przemysłowych, Robotnik, Centralny Organ PPS, nr 12, Łódź, 9 maja 1945r., s. 4.
²³ Władysław Raczkiewicz, Prezydent RP do Polaków we Francji, Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza, nr 127, Londyn, 31 maja 1945 r., s 1.
²⁴ J. Kwapiński, Dwa światy..., Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza, nr 127, Londyn, 31 maja 1945 r., s 1.
²⁵ Starostwo Powiatowe Ełckie 1945 - 1950, Archiwum Państwowe w Ełku, nr zespołu 130.
²⁶ Inspektorat Szkolny w Ełku 1945 - 1950, Archiwum Państwowe w Ełku, nr zespołu 131.
²⁷ Państwowy Urząd Repatriacyjny Powiatowy Oddział w Ełku, Archiwum Państwowe w Ełku, nr zespołu 116.