Centrum Studiów Bałtyckich w Ełku
Studia podyplomowe - Prawa Człowieka.
Andrzej Zdanowski

Scenariusz zajęć o prawach człowieka.

Temat: Ochrona praw człowieka w Europie.

Cele zajęć:

• Przekazanie podstawowej wiedzy o prawach przysługujących współczesnemu człowiekowi,
• Nauczenie podstawowych pojęć: prawo i wolność,
• Przekazanie umiejętności analizy ograniczeń wynikających z praw przysługujących człowiekowi,
• Kształtowanie umiejętności interpretowania dokumentów związanych z prawami człowieka (przede wszystkim interpretacji zapisów zawartych w dokumentach europejskich, takich jak Europejska Konwencja Praw Człowieka, Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej)

Treści programowe:

• Prawa i obowiązki obywatelskie,
• Obywatelstwo europejskie,
• Obywatelski wymiar integracji europejskiej.

Metody pracy na zajęciach:

• Praca w zespołach,
• Dyskusja,
• Analiza i interpretacja dokumentów,
• Pogadanka.

Pojęcia kluczowe:

• Godność,
• Wolność,
• Prawo,
• Granice praw człowieka.

Materiały pomocnicze wykorzystywane na zajęciach:

1. Prawa człowieka - podstawowy zasób informacji przygotowany przez nauczyciela,
2. Prawa pozytywne i negatywne (tabela).
3. Katalog praw i wolności - wypisany z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
4. Ograniczenia praw człowieka - podstawowy zasób informacji przygotowany przez nauczyciela,
5. Zestaw praw i wolności - materiał pomocniczy do pracy w zespołach,
6. Wypis z Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

Czas zajęć:

• 2 jednostki lekcyjne.

Przebieg zajęć:

1. Przestawienie uczniom celów zajęć.
   
   Pytania:
• Co oznacza dla uczniów naruszenie praw człowieka?
• Kto może naruszać prawa człowieka?
• Gdzie na świecie najczęściej naruszane są prawa człowieka?
• Jak jest rola organizacji międzynarodowych w ochronie praw człowieka?
Dyskusja i swobodne wypowiedzi uczniów na zadane pytania, mogą być uzupełniane artykułami prasowymi związanymi z tematyką zajęć.

Podsumowanie dyskusji i wnioski:
• Każdy człowiek posiada niezbywalną godność, z której wynikają z jego prawa i wolności,
• "Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i w swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa" (Art. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka).
• Prawa człowieka dotyczą relacji jednostka - władza i obywatel - państwo a nie stosunków miedzy ludźmi,
• Naruszanie praw człowieka dotyczy ich łamania lub niewykonywania przez organy i przedstawicieli państwa.
Uzupełnieniem tej części zajęć jest materiał pomocniczy nr 1.
 

2. Podział praw i wolności człowieka.
   Prezentacja i omówienie tabeli przedstawiającej pozytywne i negatywne prawa człowieka (materiał pomocniczy nr2) przez nauczyciela. Podział klasy na zespoły i opracowanie zagadnień zawartych w materiale pomocniczym nr 3. Prezentacja dorobku poszczególnych grup w taki sposób by uczniowie z innych zespołów odgadli o jakie prawa i wolności chodzi. Nauczyciel powinien zadbać o właściwe rozróżnienie tych pojęć, ich skomentowanie i podać przykłady. Dorobek poszczególnych zespołów należy wywiesić na tablicy klasowej tak by osobno znalazły się "prawa" i "wolności" a między nimi te zagadnienia, które są i jednym i drugim.


3. Prezentacja dokumentów, w których zawarte są prawa i wolności, przede wszystkim Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Nauczyciel omawia rolę Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w sprawowaniu kontroli nad przestrzeganiem zapisów konwencji przez państwa, które ją ratyfikowały (Polska w 1993 roku). Na podstawie materiału pomocniczego nr 4 nauczyciel omawia kwestię ograniczeń praw człowieka. Klasa zostaje podzielona na zespoły, które mają odszukać odpowiednie zapisy dotyczące praw i wolności (materiał pomocniczy nr 5) zawarte w tekście Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Przedstawiciele poszczególnych zespołów wypełniają wywieszoną na tablicy tabelę według następującego wzoru:

   Prawo do ... Wolność od ...	Podstawowy zapis w Europejskiej Konwencji	Co mi wolno czyli jak mogę realizować to prawo	Co władza powinna lub czego jej nie wolno	Ograniczenia zapisane w Konwencji lub przykład wymyślony przez zespół

   Uzupełniając tabelę należy pamiętać, że chodzi o pokazanie praktycznego zastosowania Konwencji. Nauczyciel powinien dyskretnie nadzorować pracę zespołów.


4. Nauczyciel przedstawia znaczenie Unii Europejskiej w ochronie praw człowieka oraz Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu, który zajmuje się przede wszystkim dyskryminacją obywateli państw UE w zakresie zatrudnienia, świadczeń socjalnych i równości płci. Prowadzący zajęcia prezentuje Kartę Praw Podstawowych UE, która zawiera podstawowy katalog praw i wolności człowieka oraz opisuje sposoby ich ochrony.


5. Uczniowie podzieleni na 6 zespołów opracowują materiał pomocniczy nr 6. Każda grupa odczytuje jeden rozdział z Karty Praw Podstawowych UE. Następnie nauczyciel dokonuje nowego podziału uczniów, tak by w każdej nowej grupie był jeden uczeń z grup poprzednich. Każdy uczeń zna jeden rozdział omawianego dokumentu i wymienia informacje o nim z pozostałymi kolegami.


6. Podsumowanie lekcji: Nauczyciel podkreśla, że prawa człowieka wynikają z godności osoby ludzkiej, dotyczą relacji władza obywatel. Prowadzący przypomina o ograniczonym zakresie praw i wolności, z wyjątkiem zakazu tortur i niewolnictwa. Nauczyciel podkreśla znaczenie oczekiwań jednostki wobec władzy i zwraca uwagę na potrzebę znajomości swoich praw oraz dokumentów je opisujących i procedur w ich dochodzeniu. Ważne jest by uczniowie potrafili opisać funkcjonowanie praw człowieka w życiu codziennym.


7. Samoocena uczniów. Indywidualna ocena przeprowadzona przez nauczyciela za wiedzę merytoryczną i umiejętność współpracy zgodnie z ustalonymi kryteriami.

Materiały pomocnicze wykorzystywane na zajęciach:

1. Materiał pomocniczy nr 1 - Prawa człowieka.
   • Prawa człowieka to jedno z podstawowych pojęć używanych w życiu społecznym i politycznym. Nie ogarniają one wszystkich ludzkich potrzeb, takich jak potrzeba miłości, szczęścia czy dostatniego życia. Ważne jest uświadomienie czym naprawdę są prawa człowieka.
   • Klasyczna koncepcja praw człowieka mówi, że są to podstawowe, powszechne i przyrodzone uprawnienia przysługujące osobie ludzkiej w jej relacjach z władzą publiczną.
   • Oznacza to, że uprawnionym jest obywatel a zobowiązanym władza publiczna. Tylko władza może naruszać prawa człowieka. Rządzący zawsze mają tendencje do wykorzystywania swoich uprawnień i pozycji do głębokiego ingerowania w życie jednostki. Chronią przed tym prawa człowieka.
   • Władza państwowa jest najważniejszym typem władzy publicznej. Działa ona przez swoje organy (np. sądy) i funkcjonariuszy (np. policja). Do przestrzegania praw człowieka zobowiązane są również władze samorządowe, które są częścią władzy publicznej. Wyjątek stanowią prawa dziecka. Choć dotyczą relacji rodzic - dziecko zalicza się je do praw człowieka.
   • Pewne wartości, takie jak wolność i prywatność są chronione nie tylko przed władzą ale i przed innymi ludźmi. Ochronę te zapewnia prawo karne i cywilne oraz w pewnym zakresie prawa człowieka (np. państwo ściga sprawców zabójstw).
   
    
   
2. Materiał pomocniczy nr 2 - Prawa pozytywne i negatywne.
    
   

   Prawa i wolności człowieka
   Prawa - pozytywne	Wolności - negatywne
   Obowiązek działania władzy w celu zapewnienia jednostce możliwości korzystania z praw	Zakaz ingerowania władzy w określone obszary życia jednostki

   
    
   
3. Materiał pomocniczy nr 3 - Katalog praw i wolności - wypisany z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka:
    
   

   Prawa i wolności w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka:
   Artykuł 2	Prawo do życia
   Artykuł 3	Wolność od tortur
   Artykuł 4	Wolność od niewolnictwa oraz pracy przymusowej i obowiązkowej
   Artykuł 5	Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
   Artykuł 6	Prawo do rzetelnego procesu sądowego
   Artykuł 7	Prawo do nie-bycia karanym bez podstawy prawnej
   Artykuł 8	Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
   Artykuł 9	Wolność myśli, sumienia i wyznania
   Artykuł 10	Wolność słowa
   Artykuł 11	Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
   Artykuł 12	Prawo do zawarcia małżeństwa
   Artykuł 13	Prawo do skutecznego środka odwoławczego

    

   Protokół nr 1
   Artykuł 1	Prawo własności
   Artykuł 2	Prawo do nauki
   Artykuł 3	Prawo do wolnych wyborów

    

   Protokół nr 4
   Artykuł 1	Zakaz więzienia za długi
   Artykuł 2	Prawo do poruszania się
   Artykuł 3	Zakaz wydawania własnych obywateli
   Artykuł 4	Zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców

    

   Protokół nr 6
   Artykuł 1	Zniesienie kary śmierci

    

   Protokół nr 7
   Artykuł 1	Gwarancje proceduralne dotyczące wydalania cudzoziemców
   Artykuł 2	Prawo do apelacji w sprawach karnych
   Artykuł 3	Prawo do zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie
   Artykuł 4	Prawo do nie-bycia ponownie karanym za ten sam czyn
   Artykuł 5	Zagwarantowanie równości praw małżonków

    

   Protokół nr 12
   Artykuł 1	Generalny zakaz dyskryminacji

   
    
   
4. Materiał pomocniczy nr 4 - Ograniczenia praw człowieka - podstawowy zasób informacji przygotowany przez nauczyciela.
   • Ważnym zagadnieniem jest kwestia ograniczeń praw człowieka. Muszą one być ograniczone ze względu na potrzebę ochrony różnych dóbr, np. praw podstawowych innych ludzi.
   • Ograniczenia te mogą mieć charakter zwykły i nadzwyczajny (np. w czasie wojny). Można pozbawiać prawa do wolności przestępców i karać żołnierzy w czasie wojny w trybie nadzwyczajnym.
   • Konstytucja przewiduje ograniczenie praw człowieka w sytuacjach nadzwyczajnych: w stanie wojny, w stanie wyjątkowym i w stanie klęski żywiołowej.
   • Traktaty międzynarodowe zawierają specjalne klauzule pozwalające na zawieszenie niektórych zobowiązań państwa w zakresie praw człowieka w sytuacjach nadzwyczajnych.
   • Istnieje katalog praw, które nie mogą być ograniczane w żadnym przypadku. Są to prawa absolutne: wolność od tortur i poniżania, zakaz niewolnictwa i poddaństwa, zakaz karania bez podstawy prawnej, zakaz ponownego karania za ten sam czyn, prawo do życia.
   • Ważne są warunki w jakich można ograniczać prawa człowieka. Bardzo dokładnie opisują to konwencje międzynarodowe poświęcone prawom człowieka. Warunki dopuszczalności ograniczeń są następujące: ograniczenie musi być przewidziane przez wewnętrzne ustawodawstwo danego państwa, ograniczenie musi mieć na celu ochronę określonych wartości czy dóbr wymienionych w Konwencji oraz musi być ze względu na te dobra konieczne i proporcjonalne do stopnia ich zagrożenia. Dopiero łączne spełnienie tych warunków pozwala czy ograniczenia nie naruszają danych praw
5. Materiał pomocniczy nr 5 - Zestaw praw i wolności - materiał do pracy w zespołach.
    
   

   Grupa		Do życia
   		Rzetelnego procesu sądowego
   		Myśli, sumienia i wyznania

    

   Grupa		Wyrażania słowa
   		Zawarcia małżeństwa
   		Nauki

    

   Grupa		Poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
   		Zakaz dyskryminacji
   		Skutecznego środka odwoławczego

    

   Grupa		Zakaz karania bez podstawy prawnej
   		Ochrona własności
   		Zgromadzeń i stowarzyszania się

   
    
   
6. Materiał pomocniczy nr 6 - Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
    
   

   Rozdział 1 godność
   Artykuł 2	Prawo do życia
   Artykuł 3	Prawo do integralności osoby
   Artykuł 4	Zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania
   Artykuł 5	Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej

    

   Rozdział 2 wolność
   Artykuł 6	Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
   Artykuł 7	Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
   Artykuł 8	Ochrona danych osobowych
   Artykuł 9	Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny
   Artykuł 10	Wolność myśli, sumienia i wyznania
   Artykuł 11	Wolność do wyrażania opinii i informacji
   Artykuł 12	Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
   Artykuł 13	Wolność sztuki i badań naukowych
   Artykuł 14	Prawo do nauki
   Artykuł 15	Wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy
   Artykuł 16	Wolność prowadzenia działalności gospodarczej
   Artykuł 17	Prawo własności
   Artykuł 18	Prawo do azylu
   Artykuł 19	Ochrona w przypadku usunięcia, wydalenia lub ekstradycji

    

   Rozdział 3 równość
   Artykuł 20	Równość wobec prawa
   Artykuł 21	Nie-dyskryminacja
   Artykuł 22	Poszanowanie zróżnicowania kulturowego, religijnego i językowego
   Artykuł 23	Równość mężczyzn i kobiet
   Artykuł 24	Prawa dziecka
   Artykuł 25	Prawa osób starszych
   Artykuł 26	Integracja osób niepełnosprawnych

    

   Rozdział 4 solidarność (prawa socjalne i ekonomiczne)
   Artykuł 27	Prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa
   Artykuł 28	Prawo do działań i rokowań zbiorowych
   Artykuł 29	Prawo dostępu do służb pośrednictwa pracy
   Artykuł 30	Ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy
   Artykuł 31	Należyte i odpowiednie warunki pracy
   Artykuł 32	Zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy
   Artykuł 33	Życie rodzinne zawodowe
   Artykuł 34	Ubezpieczenie społeczne i pomoc społeczna
   Artykuł 35	Ochrona zdrowia
   Artykuł 36	Dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym
   Artykuł 37	Ochrona środowiska
   Artykuł 38	Ochrona konsumenta

    

   Rozdział 5 prawa obywateli (dotyczą obywateli Unii)
   Artykuł 39	Prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego
   Artykuł 40	Prawo do głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych
   Artykuł 41	Prawo do dobrej administracji
   Artykuł 42	Prawo do dostępu do dokumentów
   Artykuł 43	Rzecznik Praw Obywatelskich
   Artykuł 44	Prawo do składania petycji
   Artykuł 45	Wolność poruszania się i zamieszkania
   Artykuł 46	Opieka dyplomatyczna i konsularna

    

   Rozdział 6 wymiar sprawiedliwości (prawo do rzetelnego procesu)
   Artykuł 47	Prawo do skutecznego środka odwoławczego i do rzetelnego procesu sądowego
   Artykuł 48	Prawo do obrony i domniemanie niewinności
   Artykuł 49	Zasada legalności i proporcjonalności kary do popełnionego czynu
   Artykuł 50	Zakaz ponownego sądzenia w sprawach karnych za ten sam czyn

Do góry