| Partie
polityczne i organizacje w II Rzeczpospolitej (lata 30 te)
Partie opozycji:
 Komunistyczna
Partia Polski
Przyjęła jako główny cel ruchu komunistycznego walkę z niebezpieczeństwem
faszyzmu (rok 1935). Komintern zmienił swą taktykę (sekciarstwo)
i rzucił hasło tworzenia frontu ludowego szerokich sił demokratycznych.
W łonie partii toczyła się walka miedzy grupą sekciarską a grupą
reprezentującą "twórczy marksizm". Zwycięstwo odnieśli
sekciarze (1929), przy wydatnej pomocy Stalina - sekretarzem partii
został J. Leński (stracony w 1937 roku w Moskwie). W 1935 roku nastąpiło
zerwanie z dotychczasową taktyką (izolacji od mas, zwalczania PPS
i SL), wysuwano nowe hasła polityczne (frontu ludowego, obrony niepodległości
Polski przed III Rzeszą).
Polska Partia Socjalistyczna
Celem ogólnym był socjalizm, doraźnie partia wysuwała hasła demokratyczne.
Od poparcia Piłsudskiego przeszła do ostrej opozycji. Broniąc niepodległości
PPS zwalczała sanację i endecję. PPS była silnie penetrowana przez
piłsudczyków i rozbita na frakcje (prawica, centrum, lewica). Stosunek
do komunistów był nieufny, gdyż istniały zasadnicze sprzeczności
w programach obu partii (np. stosunek do rewolucji). Tylko doraźne
współdziałanie wykazywały organizacje terenowe. Przewodził partii
Ignacy Daszyński (początkowo zwolennik Piłsudskiego).
Stronnictwo Ludowe
Stronnictwo liczne, ale nie jednolite (nacisk sanacji i rozłam w
1935 roku). Główną rolę odgrywał nurt walki o interesy wsi (program
z grudnia 1935 roku). Państwo miało mieć ustrój demokratyczny z
indywidualną gospodarką chłopską. Domagano się równouprawnienia
mniejszości. Główną postacią partii był W. Witos (pod koniec życia
jego poglądy uległy radykalizacji).
S.
Pracy
Powstało w 1937 roku (Chadecja i NPR), grupa anty-sanacyjna, prawicowo
- centrowa o poglądach demokratycznych, główną postacią tej partii
(nieposiadającej szerszego oparcia masowego) był gen. W Sikorski.
SN
(endecja)
Partia reakcyjna, która stosował brutalne metody działania (faszyzująca
i antysemicka). Głównym ideologiem organizacji był R. Dmowski. Z
SN związana była grupa faszystowska (Obóz Narodowo - Radykalny,
Falanga), która w 1934 roku wystąpiła ze Stronnictwa i działała
nielegalnie (wyrosła na bazie trudnej sytuacji Polski).
Partie mniejszości narodowych:
Ukraińcy
Komunistyczna
Partia Zachodniej Ukrainy
Podobne problemy jak KPP, postulowała prawa ukraińskie - samookreślenie
i oderwanie się od Polski.
Ukraińska
Partia Socjaldemokratyczna
Partia prawicy socjalistycznej. Postulaty: niepodległa i demokratyczna
Ukraina. Współpracowała z PPS.
Ukraińska
Partia Socjalistyczna - Radykalna
Partia umiarkowanych chłopów i inteligencji. Nacjonalistyczna, żądała
republiki ukraińskiej.
Ukraińskie
Zjednoczenie Narodowo - Demokratyczne
Aspirowało do głównej reprezentacji Ukraińców. Nacjonalizm, niepodległość,
brak jedności to cechy tego ugrupowania.
Front
Jedności Narodowej
Organizacja faszyzująca.
Organizacja
Ukraińskich Nacjonalistów
Skrajnie nacjonalistyczna i faszystowska grupa wojskowa. Opierała
się na III Rzeszy. Stosowała terror. Zwalczała inne kierunki ruch
ukraińskiego, tak by odrywały mniejszą rolę.
Żydzi
Bund
(Ogólno - Żydowski Związek Robotniczy)
Najstarsza żydowska organizacja robotnicza. Partia centrowa (przejmowała
postulaty komunistów i socjalistów).
Ruch
Syjonistyczny
Organizacja niejednolita, przede wszystkim postulująca potrzebę
budowy państwa żydowskiego.
Agudas
Izrael
Organizacja religijna broniąca praw religijnych Żydów.
Białorusini
Ogólnie mniejszość bardzo słabo zorganizowana.
Komunistyczna
Partia Zachodniej Białorusi
Reprezentowała linię podobną jak KPP.
Białoruska
Chrześcijańska Demokracja
Zajmowała stanowisko krytyczne wobec państwa polskiego.
Niemcy
W okresie tym współpracują z III Rzeszą. Główną rolę odgrywa Partia
Młodo - iemiecka. Kierunek antyhitlerowski i pro-polski był bardzo
słaby.Ważną rolę odgrywały organizacje społeczne, zawodowe, tajne
i inne.
Główną rolę w obozie rządowym ogrywali: Marszałek Rydz - Śmigły
i premier Sławek. Skupiali oni najważniejsze sprawy. Powoli główną
postacią obozu stał się Rydz - Śmigły (zbliżony do prawicy mierny
wojskowy).
W 1935 roku opozycja podjęła bojkot wyborów. Sanacja próbowała
temu przeciwdziałać. Wybory przyniosły klęskę moralną sanacji. Głosowało
46 % uprawnionych. Próbowano to uzasadnić wprowadzeniem nowego ustroju.
Po wyborach rozpoczynają się rozgrywki w obozie sanacji. Walka
polityczna doprowadziła do upadku W. Sławka. Pozostały tylko dwie
grupy: Rydza - Śmigłego (którego rywalem był Sosnkowski) oraz prezydenta
Mościckiego. Postępowało rozbicie sanacji.
W 1935/6 przewagę posiadała grupa Mościckiego (powołanie rządu
Kościałkowskiego). Rząd poprzez drobne reformy pragnął nawiązać
łączność ze społeczeństwem. 30 października 1935 roku Sławek rozwiązał
BBWR, co osłabiło pozycję jego i całego obozu.
Wiosną 1936 roku sytuacja uległa zaostrzeniu. KPP i PPS podjęły
współpracę na bazie jednolitofrontowej. Osłabły natomiast związki
PPS z ruchem ludowym (SL).
Partie lewicy pobudzają aktywność mas społecznych (strajki i wystąpienia).
Najbardziej krwawe były wypadki krakowskie (endecy rozbijali sklepy
żydowskie). Nastroje lewicowe opanowały również inteligencję (pisma
i grupy intelektualne).
Aktywizuje się obóz prawicowy (SN), który głosi walkę z komuną,
socjalistami i Żydami (pogromy). Popiera je wąska warstwa (głównie
drobnomieszczańska) społeczeństwa.
Wzrosła również aktywność mniejszości narodowych. Ogólna sytuacja
tworzy tarcia w łonie obozu rządowego. Tak zwana lewica sanacyjna
krytykuje posunięcia rządowe i tworzy kontakty z opozycją. Prawica
wszelkimi środkami propagandowymi eksponuje osobę Rydza - Śmigłego
(powstają w PPS i SL pewne iluzje co do jego osoby).
Powstaje nowy rząd (15 maja 1936 roku) premiera Sławoj - Składkowskiego,
który jest obrazem wzrostu roli marszałka. Rząd podejmuje kroki
zgody z endecją (minister W. Grabowski wyznaje poglądy zbliżone
do SN). W lutym 1937 roku Rydz - Śmigły powołał nową partię Obóz
Zjednoczenia Narodowego. Został uznany za pierwszą po prezydencie
osobę w państwie, co było sprzeczne z konstytucją.
Powstanie ZSRR i wzrost nastrojów rewolucyjnych doprowadził w latach
30 - tych do reakcji - dyktatury i faszyzmu. Doprowadziło to do
zmiany układu sił w Europie. Wzrosła pozycja Niemiec (groźba dla
Polski). Rodzą się konflikty międzynarodowe. Spadł autorytet Ligi
Narodów. Małe państwa przestały się liczyć, stały się narzędziem
mocarstw. Zagrożenie Polski wzrosło po dojściu Hitlera do władzy
(hasło marszu na Wschód, Polska miała być wasalem a w razie oporu
miała zostać podbita). Początkowa taktyka Hitlera nie wskazywała
na to (deklaracja polsko - niemiecka z 26 stycznia 1934 roku). Rząd
liczył na chaos w Niemczech. Opozycja zwracała uwagę na groźbę porozumienia
(częściowo układ poparło SN). Sanacja tworzy hasło polityki równowagi
między Moskwą a Berlinem. Faktycznie jednak polska polityka zagraniczna
była dogodna dla Niemiec, co osłabiło Polskę na arenie międzynarodowej.
Niemcy likwidują swoje ograniczenia traktatowe (wystąpienie z
Ligi Narodów, ograniczenia zbrojeniowe). Tamę tej ekspansji próbował
położyć nowy minister Francji Barthou tworząc w 1934 roku system
zbiorowego bezpieczeństwa. Przeciwko propozycji tak zwanego paktu
wschodniego wystąpiły Polska i Niemcy. Główną przyczyną odmowy była
obawa przed sojuszem z ZSRR.
Polska po wstąpieniu Związku Sowieckiego do Ligi Narodów wypowiedziała
traktat mniejszościowy. Po śmierci Barthou polityka Francji ulega
zmianie. Francja przechodzi do polityki porozumienia z Niemcami.
Sytuację militarną Polski pogorszyło wprowadzenie w Niemczech
powszechnej służby wojskowej. Główna odpowiedzialność za politykę
proniemiecką ponosi Józef Beck. Polska odnosiła się negatywnie do
współpracy Francji z Czechosłowacją i Rosją. Państwa Zachodnie przechodziły
do polityki ugłaskiwania Niemiec. Anglia pragnęła porozumienia z
Polską (Eden). Mimo dobrych stosunków polsko niemieckich istnieją
kwestie sporne (pierwsze sygnały o autostradzie, sprawa Gdańska).
Mimo to Beck w lipcu 1935 roku udał się do Berlina, gdzie podkreślił
przyjaźń polsko - niemiecką (zwłaszcza po wizycie Lawala w maju).
Polityka wychodziła na korzyść Hitlerowi.
Nastąpiły nowe akty agresji: atak na Abisynię (sympatia Polski
była po stronie Włoch), remilitaryzacja Nadrenii (słabe protesty
Zachodu, Polska deklaracja o możliwości wykonania sojuszu z Francją,
brak silnych protestów ze strony Polski), wojna domowa w Hiszpanii
(Aktywizacja sojuszu polsko - francuskiego, poparcie generała Franco).
Polsko - francuskie wizyty wojskowe (1936) i zaostrzenie się stosunków
polsko - gdańskich (1936/7).
W latach 1936/7 następuje pogorszenie się międzynarodowej pozycji
Polski. Polska odmawia podpisania aktu antykominternowskiego. Niemcy
posługując się hasłem antykomunizmu usypiają czujność innych państw.
Hitler przewidywał możliwość sojuszu polsko - niemieckiego.
Ludność - Przy stosunkowo dużej liczbie ludności
(6 miejsce w Europie) słaby potencjał kraju Duży przyrost naturalny
i małe możliwości jego wchłonięcia. Nieznaczny spadek przyrostu
w latach ostatnich II RP spowodowany był kryzysem ekonomicznym (1929).
Postulaty polityki ludnościowej (Boy - Żeleński) spotykały się z
krytyką. Państwo nie wytworzyło własnej polityki w tym zakresie.
Emigracja (około 2 miliony) powodowała straty dla Polski a przysparzała
korzyści innym krajom. Los emigrantów był bardzo ciężki. Duże trudności
sprawiały krajowi znaczne mniejszości narodowe (około 30 %). Liczne
grupy ludności polskiej zamieszkiwały poza Polską (np. w Niemczech).
Struktura społeczna - Według stosunku do środków
produkcji: właściciele, robotnicy najemni, klasa pośrednia. Klasy
posiadające to: ziemiaństwo (silna pozycja), burżuazja (niezbyt
silna, związana z ziemiaństwem, kieruje życiem gospodarczym). Warstwy
pośrednie to chłopi (ponad 50 % społeczeństwa, duże zróżnicowanie
wewnętrzne), rzemieślnicy i chałupnicy (główna grupa drobnomieszczaństwa)
wolne zawody (duże znaczenie polityczne, elita). Ludność najemna
stanowiła 1/3 społeczeństwa, byli to robotnicy przemysłowi (duży
stopień uświadomienia), robotnicy rolni (duże zróżnicowanie i małe
wyrobienie polityczne), pracownicy umysłowi (wyższy status społeczny,
własne organizacje). Cechy struktury społecznej:
1. szczególna rola chłopstwa,
2. duża siła i liczebność drobnomieszczaństwa,
3. hierarchizacja poszczególnych klas (np. bogaci - biedni chłopi).
Położenie ekonomiczne ludności - Mimo znaczącej
aktywności zawodowej rynek pracy był zbyt mały (duże bezrobocie).
Rolnictwo stanowiło główne źródło utrzymania (słaba urbanizacja).
Możliwości produkcyjne chłopstwa globalnie były niskie. Robotnicy
rolni byli o tyle lepiej sytuowani, że posiadali własne organizacje
zawodowe. Ostatnie lata przynoszą globalną poprawę płac robotników
przemysłowych. Pracownicy umysłowi choć bardzo zróżnicowani oscylowali
ku klasom wyższym.
Gospodarka - Kryzys 1929 spowodował powstanie
nowego czynnika w gospodarce - interwencjonizmu państwowego. Wprowadzono
planowanie i długofalowe koncepcje rozwoju gospodarczego. Okres
1935 - 1939 był okresem wstępnym planowania w Polsce. W dziedzinie
teoretyczne koncepcje nowej polityki tworzył Keynes. W Polsce panowały
tradycyjne poglądy - liberalizm, samodzielna rola pieniądza w gospodarce,
pojawiają się pierwsze innowacje - A. Krzyżanowski).
W celu zwiększenia ilości kapitału prowadzono politykę deflacji
- gromadzenia pieniędzy przez państwo (np. podatki, oszczędności).
Proces ten początkowo prowadził do spadku kapitału produkcyjnego
(1937 - 38), dopiero inwestycje (1938 - 39) zmieniły ten stan rzeczy.
Deflacja spowodowana była obawą przed inflacją i oparciem się na
zapasach złota. Państwo nie w pełni kontrolowało sytuację (nagłe
wypłacanie oszczędności).
Polska spłacała swoje długi złotem lub dewizami, co powodowało
ich odpływ z kraju (próbowano temu zaradzić przez kontrolę dewiz).
Dzięki interwencji udało się zachować w Polsce równowagę płatniczą.
Opozycja krytykowała opieranie się na złocie. Ożywienie gospodarcze
1936 - 39 spowodowane było przede wszystkim inwestycjami państwowymi
(powstanie Centralnego Okręgu Przemysłowego). Tworzono długofalowe
plany inwestycyjne (np. plan rozbudowy sił zbrojnych). Opracowano
perspektywiczny plan piętnastoletni rozwoju gospodarczego.
Bilans polityki gospodarczej jest pozytywny, nastąpiła pewna poprawa
sytuacji w przemyśle, w rolnictwie stan był nadal zły. Był to najlepszy
okres w cały dwudziestoleciu. Porównanie prężności gospodarczej
z innymi krajami wypada negatywnie.
Napięcia międzynarodowe i wewnętrzne
(np. strajki) - 1937 rok.
Polityka zagraniczna (głównie stosunki polsko - niemieckie) była
ostro krytykowana przez opozycję. Krytykowano wewnętrzne rządy sanacji,
liczono na jej rozłam. Pewne uspokojenie przynosiły sukcesy gospodarcze
i naukowe.
Przeciwko sanacji występowali komuniści organizując szeroki front
w różnych dziedzinach życia. Ich pozycja uległa osłabieniu w okresie
prześladowań politycznych w ZSRR Dotknęły one również Polaków (np.
Kostrzewa).
W 1937 roku nowy program tworzy PPS (niechętna komunistom) - front
demokratyczny. Faszyzm jest tworem kapitalizmu, ostatecznym celem
jest socjalizm, obecnie trzeba walczyć o demokrację.
Rozwijały się samodzielne akcje ludowców (generalny strajk chłopski),
żądano przywrócenia swobód demokratycznych i reformy rolnej.
Z pozycji prawicowych krytykował sanację tak zwany Front Morges
(grupa liberalnych polityków z tak zwanego Stronnictwa Pracy - Władysław
Sikorski i Wojciech Korfanty). Hasła anty-sanacyjne głosiła endecja,
choć główną uwagę skupiała na walce z lewicą. Hasła anty-sanacyjne
głosił również związany z lewicą ruch młodzieżowy (akademicki).
Istniały również związki młodzieżowe prawicy (endecja - grupy akademickie,
chadecja - organizacja "Sokół").
Wewnątrz obozu rządowego trwały rozgrywki polityczne. Politycy
sanacyjni prowadzili rozmowy z prawicą endecji (ONR). Nowa partia
sanacji miała być instrumentem dyktatury. Lewica sanacji przeciwna
tym tendencjom odrywa się od obozu rządowego i tworzy Stronnictwo
Demokratyczne. Pewne posunięcia rządu wzmocniły pozycję Rydza -
Śmigłego (nadanie stopnia marszałka). Postępuje ogólna dezorientacja.
W 1937 roku ukazała się zapowiedz utworzenia nowej partii rządowej
Obozu Zjednoczenia Narodowego - szef Stanisław Koc. Deklaracja ideowa"Ozonu"
podkreślała rolę wodza państwa i Kościoła, propagowała solidaryzm
społeczny i utrzymanie własności prywatnej oraz dobre traktowanie
mniejszości narodowych. Deklaracja była ogólnikowa i nie mogła być
skutecznym programem. Rozwój "Ozonu" postępował wolno.
Nie udało się zorganizować całego obozu piłsudczyków wokół "Ozonu"
(był on nawet przez niektórych zwalczany). Opozycja atakowała "Ozon"
gwałtownie. Mimo swojej słabości był on pewną ostoją sanacji. W
1937 roku wzrosła fala krwawych wystąpień chłopskich (np. wydarzenia
w Racławicach). Na terenie młodzieżowym"Ozon" odniósł
tylko chwilowy sukces."Ozon" nawiązał współpracę z grupami
faszystowskimi (ONR - Falanga). Brały w nim górę tendencje prawicowe.
W II połowie 1937 roku nastąpił zatarg rządu z metropolitą krakowskim,
rozłam wśród legionistów (stosunek do"Ozonu"). Następuje
fala strajków chłopskich (sierpień) wywołana przez SL. Doszło do
konfliktu ZNP z rządem. Powołano Stronnictwo Pracy. Powstają Kluby
Demokratyczne grupujące były działaczy sanacji z lewicy - przeciwników"Ozonu".
Następuje rozłam wśród młodzieży sanacyjnej i jej radykalizacja."Ozon"
był również krytykowany przez rząd i Prezydenta, którzy zapobiegali
nadmiernemu stosowaniu siły. Mimo nacisków Marszałka Rydz - Śmigły
nie zdobył wyłączności w obozie sanacyjnym, są przypuszczenia, że
OZN szykował się do zamachu przeciwko opozycji i przeciwnikom z
własnego obozu. Pomysłom tym zapobiegał opór opozycji i piłsudczyków
przeciwników OZN. Rydz odchodzi od swoich koncepcji i zrywa z ONR
- Falanga. Społeczeństwo w 1937 roku cechuje pewna apatia.
Sytuacja w 1939 roku na świecie jest bardzo napięta - zabory Niemiec
i Włoch, wojna w Hiszpanii i na Dalekim Wschodzie. Przyczyny wojny
światowej:
1. stosunki ekonomiczne,
2. nierówny rozwój demograficzny,
3. konflikty społeczne,
4. dążenie mocarstw do panowania nad światem,
5. antagonizmy miedzy narodami,
6. rola przywódców - np. Hitlera,
7. militaryzm,
8. walki ideologiczne.
Polska nie protestowała w przypadku zajęcia Austrii. Beck ograniczył
się do rozmowy z Hitlerem. W marcu rząd polski wykorzystując incydenty
graniczne przesłał Litwie ultimatum w sprawie normalnych stosunków,
postępowanie to wywołało protesty innych państw. Litwa ugięła się,
ale Polska straciła w opinii Europy. Następnym etapem była Czechosłowacja,
gdzie żądania polskie (Zaolzie) i niemieckie były równoległe. Taka
postawa wywołała protest opozycji. Polska popierała separatyzm słowacki.
Chwilowo polska dyplomacja podejmuje próbę montowania sojuszu państw
bałtyckich. W lipcu 1938 roku wzrasta napięcie w Gdańsku - wizyta
Becka. Polska prowadzi politykę anty-czeską - hasło granicy polsko
- węgierskiej. Polska wysuwa swoje roszczenia równolegle z Niemcami.
Układ w Monachium robi w Polsce złe wrażenie. Beck rozwiązał sprawę
Zaolzia na własną rękę - Czechosłowacy przyjęli ultimatum Polski,
które zrobiło złe wrażenie na Zachodzie. Rząd przedstawił Zaolzie
jako sukces, ale w kraju panowało zdenerwowanie.
W 1938 roku została rozwiązana Komunistyczna Partia Polski. Uzasadnieniem
było przeniknięcie sanacyjnych wpływów do partii (później partię
rehabilitowano). Wzrasta zainteresowanie sprawami międzynarodowymi.
Położenie bytowe jest trudne. Pojawiają się wystąpienia antysemickie
i procesy działaczy lewicy, wytwarza się atmosfera wojenna. Licząc
na pomyślną sytuację rząd rozpisał nowe wybory na koniec 1938 roku.
Głosowało około 68 % uprawnionych, co było pewnym sukcesem sanacji.
Wybory samorządowe skończyły się sukcesem opozycji - na OZN padło
29 % głosów. Wybory wykazały konsolidację społeczeństwa. Pogromy
Żydów w Niemczech wywołały zaniepokojenie w Polsce. Prezydent wydał
dekret o ochronie państwa. Powstaje napięcie na tle kwestii ukraińskiej
- niepokój Polski i Związku Sowieckiego wywołało utworzenie Ukrainy
Zakarpackiej, gdyż podnosiło nastroje opozycyjne u tutejszych Ukraińców.
Niebezpiecznie wzrosła aktywność Niemców w Polsce.
Pod koniec 1938 roku Niemcy wysuwają swoje żądania wobec Polski.
Rozmowy Beck - Hitler w styczniu 1938 roku przyniosły pogorszenie
sytuacji. Wywołano wrażenie współpracy z ZSRR. W marcu wzrosły żądania
niemieckie - zerwano układ z 1934 roku. Polska zbliża się do Anglii
i Francji, ale torpeduje porozumienie z ZSRR. Układ z Wielką Brytanią
zostaje zawarty 25 sierpnia 1939 roku. W obliczu groźby wojny następuje
szeroka konsolidacja społeczeństwa.
do góry
|
