Filozoficzne kierunki starożytnej Grecji różnie odnosiły się do znaczenia religii w życiu człowieka. Przedstawmy jak ten problem opisywały najważniejsze z nich:
Epikureizm
- jest tworem Epikura; uważał on, że celem człowieka jest szczęście,
które utożsamiał z przyjemnością, przeciwstawił je nieszczęściu, powstającemu
w wyniku doznawania cierpienia; wiedząc, że życie jest krótkie, Epikur
uważał, że należy z niego korzystać, póki trwa; drogą do szczęścia,
a raczej środkami do jego osiągnięcia, stanowiły cnota i rozum; Epikur
nie negował istnienia bogów, ale twierdził, że nie mogą one w żaden
sposób ingerować w życie ludzi, tak więc człowiek uwolniony od przesądów
religijnych, powinien realizować swe szczęście na ziemi prowadząc
życie mądre, sprawiedliwe i cnotliwe, to przyczyniało się do szczęścia
ogółu; wszystko więc opierało się na używaniu życia i koncentracji
na dobrach doczesnych, ale ważny również umiar, gdyż zbyt usilne uganianie
się za przyjemnością może jednak wywołać cierpienie.
Hedonizm
- jest to bardziej skrajna odmiana epikureizmu, ale w rzeczywistości
jest utożsamiana z nim, polega na ścisłym dążeniu do przyjemności,
która jest źródłem rozwoju człowieka; jednocześnie należy zachować
wolność umysłu i nie ulegać pragnieniom i złudzeniom
Stoicyzm
- prezentuje zupełnie inne podejście do życia: za najwyższe
szczęście uznaje cnotę oraz wolność i niezależność (dlatego izolacja,
żeby inni nie mieli na nas wpływu) także od pragnień i emocji; ponieważ
człowiek nie ma wpływu na wiele zjawisk zewnętrznych, powinien się
od nich uniezależnić przez ścisłe panowanie nad sobą i swoimi uczuciami
oraz nie kierować się w życiu uczuciami, tylko rozumem; dobra
doczesne nie dają szczęścia, dlatego człowiek nie powinien się do
nich przywiązywać. Twórcą stoicyzmu był Zenon z Kitionu.
Sceptycyzm
- doktryna filozoficzna polegająca na ograniczeniu się do obserwowaniu
i powstrzymywaniu się od oceniania i wypowiadania się; w antyku
polega głównie na wątpieniu w rzeczywistość świata zewnętrznego
przy jednoczesnej wierze w świat duchowy i istnienie Boga; jest
też sceptycyzm nowożytny, polegający na wierze tylko w rzeczywistość
zmysłową i jednoczesnej niewierze w Boga.
Cynizm
- postawa życiowa charakteryzująca się nieuznawaniem wartości
poważanych w danej grupie i deprecjonowaniem szanowanych przez nią
instytucji, sposobów postępowania i autorytetów a negacją i lekceważeniem
wszelkich zasad i wartości; doktryna cyników, lekceważących przyjęte
normy i zwyczaje, ograniczających swe potrzeby do minimum, uważających
życie psa za symbol życia zgodnego z naturą.
Warto też poznać stosunek do religii najważniejszych filozofów greckich doby starożytnej:
Tales z Miletu (ok. 620 p.n.e. - ok. 540 p.n.e.)
Był greckim filozofem, matematykiem, astronomem. Zaliczany był do
siedmiu mędrców starożytnej Grecji. Uważany jest za ojca matematyki
greckiej, a także pierwszego uczonego i filozofa europejskiego.
Talesowi z Miletu przypisywano wiele twierdzeń z geometrii, m.in.
twierdzenie nazywane dziś twierdzeniem Talesa. Uważany jest on za
twórcę tzw. szkoły jońskiej oraz za tego, który zapoczątkował systematyczną
rozbudowę pojęć i twierdzeń geometrycznych. Wśród poglądów filozoficznych
przypisywanych Talesowi znajdują się: sformułowanie problemu "zasady"
- pierwszego założenia filozoficznego, wskazanie wody jako zasady,
twierdzenie, że "świat jest pełen bogów", nazwanie duszy
zasadą ruchu oraz wiara w nieśmiertelność duszy.
Pitagoras (ok. 582 - ok. 507 p.n.e.)
Matematyk i filozof grecki, urodzony na wyspie Samos. Był założycielem
słynnej szkoły religijno-filozoficznej w Krotonie w Italii. Przyjmuje
się, że to on zaczął stosować systematyczne dowodzenie twierdzeń
geometrycznych. Jemu też przypisuje się wprowadzenie pojęcia podobieństwa
figur geometrycznych, a także dowód znanego twierdzenia o trójkątach
prostokątnych, odkrycie niewspółmierności odcinków oraz wiele innych
osiągnięć.
Heraklit z Efezu (ok. 540 p.n.e. - ok. 480 p.n.e.)
Nazywany był ciemnym filozofem. Według Heraklita rzeczywistość polega
na ciągłym stawaniu się - stawanie się zaś jest nieprzerwanym ścieraniem
się przeciwieństw. Za podstawę istnienia Wszechświata Heraklit uznał
ogień, który żyje śmiercią tego, co spala. Jego teorię zmienności
nazywa się wariabilizmem lub herakliteizmem, a najlepszym jej przykładem
jest rzeka, której wody ciągle się zmieniają płynąc. Stąd słynne
powiedzenia Heraklita: nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki
lub panta rhei - wszystko płynie. Heraklit zwrócił większą uwagę
na człowieka. Krytykował poznanie zmysłowe, natomiast wychwalał
rozum, uznając, że kieruje on nie tylko człowiekiem, ale i wszechświatem
w ogóle.
Epikur (341 p.n.e.-270 p.n.e.)
Grecki filozof, twórca epikureizmu. Był jednym z najważniejszych
filozofów tzw. drugiej fazy greckiej filozofii klasycznej, w której
dominowały zagadnienia filozofii życia - rozważania na temat jak
osiągnąć pełne szczęście. Na temat życia Epikura nie wiadomo zbyt
wiele, gdyż nie zachowały się do dzisiaj żadne jego oryginalne dzieła,
których ponoć napisał ponad 40. Głównym źródłem wiedzy o Epikurze
i jego systemie są prace rzymskiego filozofa i poety Lukrecjusza.
Wiadomo na pewno, że w Mytilene i Lampsacus założył szkoły filozoficzne.
Natomiast w Atenach, w którym założył szkołę filozoficzną zwaną
często "Ogrodem". Skupił wokół siebie grupę podobnie myślących filozofów,
którzy zapoczątkowali epikureizm - dla którego kluczowym pytaniem
było jak osiągnąć szczęście w życiu doczesnym, jak żyć, żeby być
szczęśliwym. Mimo takich założeń pierwotnych epikureizmu, jego koncepcje
metafizyczne, zwłaszcza w teorii poznania, miały później znaczny
wpływ na filozofów niemal do czasów współczesnych. Epikureizm, konkurował
ze stoicyzmem aż do czasów rozwoju chrześcijaństwa.
Sokrates (469roku p.n.e. -399 roku p.n.e.)
Jeden z największych filozofów greckich. Żył w Atenach, gdzie nauczał
prowadząc dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta,
zyskując sobie zarówno popularność jak i wrogość. Został skazany
na śmierć przez wypicie cykuty za bezbożność i psucie młodzieży.
Niemniej tradycyjnie przyjmuje się, że do oryginalnych pomysłów
Sokratesa, które później zaadaptowali jego uczniowie do swoich systemów
filozoficznych należy: wiara w absolutne znaczenie pojęcia dobra
i cnoty, tożsamość dobra i wiedzy, stworzenie systemu edukacji,
zwanego dialektyką. Sokrates był również twórcą metody indukcyjnej.
Platon (427 roku p.n.e. - 347 roku p.n.e.)
Jeden z największych myślicieli wszechczasów. Biograf i przekaziciel
myśli Sokratesa, jego najwybitniejszy uczeń. Założyciel sławnej
Akademii Platońskiej, która przetrwała bez mała 1000 lat. Platon
uznawał dualizm świata: świat idei - niedostępny zmysłom
oraz świat materialny. Świat idei to według Platona jedyny, prawdziwy
świat, wszystko inne jest cielesne, ulotne, przemijające. Dlatego
też najbardziej w człowieku interesowała go dusza, jako czynnik
idealny, niezniszczalny, który trwa poza śmierć. Dusza przed
urodzeniem przebywa w świecie idei i tam zdobywa wiedzę o tym,
co dobre. Rolą nauczyciela nie jest, więc pouczanie czy nauczanie,
lecz pomoc w wydobyciu wiedzy, za pomocą pytań, refleksji. Platon
jest również autorem koncepcji idealnego państwa, w którym władzę
sprawowaliby filozofowie, kierując się ideami dobra, prawdy i piękna.
Według niego filozofowie stoją na szczycie drabiny społecznej, bo
posiedli cnotę mądrości. Pozostali obywatele zajmują w państwie
pozycję w zależności od osiągniętej doskonałości. Państwo jest sprawiedliwe
wtedy, gdy każdy dba o to, co do niego należy, jest bezwzględnie
podporządkowany władzy filozofów-władców, polityka państwa podporządkowana
jest celom moralnym. Państwo powinno decydować o każdej dziedzinie
życia obywateli. Jego idea państwa idealnego nigdy nie została zrealizowana.
Filozofia Platona, szczególnie jego nauka o duszy i niewidzialnym
świecie idei silnie oddziaływała na chrześcijaństwo.
Arystoteles (384 roku p.n.e. - 322 roku p.n.e.)
Arystoteles przez 20 lat był uczniem Platona w Akademii w Atenach,
a później Platon był uczniem Sokratesa. W ten sposób Arystoteles
mógł przedłużyć wysiłek filozoficzny swoich mistrzów, wyraźnie jednak
odcinając się od platonizmu. W Atenach założył Liceum - gdzie studiowano
wszystkie ówczesne nauki. Działalność Liceum odzwierciedla umysł
Arystotelesa - filozofa realistycznego, interesującego się wszystkim,
co się mówi, co jest i co się czyni. Dzieło Arystotelesa rozciąga
się w pięciu głównych kierunkach: logiki, opartej na analizie języka,
w celu poznania świata ludzkiej myśli; filozofii przyrody; metafizyki,
czyli filozofii oznaczającej "naukę o bycie jako bycie; etyki i
polityki badającej człowieka przyciąganego przez dobro w przyjaźni
i kontemplacji oraz współpracującego z innymi ludźmi w państwie;
poetyki i retoryki dotyczącej człowieka wyrażającego się w twórczości
literackiej i mowie, mającej na celu przekonanie słuchacza.
|