|
Ełk, 19 listopada 2007 roku
Od 1848 roku Włochy były monarchią konstytucyjną. Ostatecznie ziemie włoskie zostały zjednoczone w 1871 roku. Z programu zjednoczeniowego wyrasta późniejszy imperializm włoski. Włoska ekspansja kolonialna była słaba i zakończyła się klęską pod Aduą w Etiopii.
Nacjonalizm
Początki nacjonalizmu włoskiego, przynajmniej w dziedzinie literatury, stworzył poeta Dante Annunzio. Nacjonalizm nawiązywał do starożytnego Rzymu i okresu zjednoczenia Włoch. Wzywano do ekspansji kolonialnej, tworzenia silnego państwa, eksponowano rolę narodu pod hasłem "wola, dyscyplina, czyn".
Hasła te głosiło pismo "Królestwo", które kładło nacisk na interes zbiorowy. Nacjonalizm nie miał poparcia w społeczeństwie, był rozbity programowo i organizacyjne. W 1910 roku powstało Stowarzyszenie Narodowe. Wojna miała rozwiązać wszelkie problemy narodu. Głoszono solidaryzm społeczny, negowano inne ruchy polityczne, dążono do stworzenia imperium narodu "wybranego". Nacjonaliści potępiali emigrację i żądali rozwoju gospodarczego kraju. Widzieli potrzebę ustroju narodowego, gdzie obywatele będą podporządkowani państwu. Zwalczano parlamentaryzm a poparcia udzielano Monarchii i Kościołowi, dużą rolę przypisywano tradycji.
Futuryzm
Był głównym kierunkiem kultury włoskiej. Oznaczał bunt przeciwko filozofii i kulturze przeszłości. Nadawał nowe oblicze literaturze. Głosił hasła patriotyczne i wojenne. Był antyklerykalny, głosił kult siły fizycznej i potrzebę agresywnej polityki. W pewnych momentach sprzeczny z nacjonalizmem, futuryzm przedstawiał się jako nacjonalizm przyszłości.
W początkach XX wieku, z poparciem kościoła i burżuazji, Włochy rozpoczęły ekspansję kolonialną. Wzrosło znaczenie socjalistów i utworzono partię katolicką. Postawa społeczeństwa z pacyfistycznej została przestawiona na agresywną. Obojętna postawa narodu wobec spraw kraju i wzrost emigracji. Biednym chłopom obiecywano ziemię w koloniach. Rozbudzano fanatyzm religijny.
Ruch socjalistyczny (WPS) był niejednolity, reprezentował program umiarkowany luźno związany z marksizmem. Różnice pogłębiły się w okresie wojny kolonialnej. Lewica partii wystąpiła przeciwko wojnie. W 1912 roku socjaliści przystąpili do rozprawy z reformistami w łonie partii. Czynny był w tym Mussolini głoszący republikańskie hasła. Wygrali przedstawiciele rewolucyjnej lewicy socjalistycznej, wśród nich był Mussolini. Rośnie jego popularność, zostaje redaktorem centralnej gazety.
W początku XX wieku Włochy stają się krajem rozwijającego się przemysłu. Społeczeństwo aktywizuje się a lewica odnosi sukcesy wyborcze. Robotnicy walczą o poprawę sytuacji bytowej. Włochy związane były politycznie i ekonomicznie z Niemcami, mimo to chwili wybuchu I wojny światowej ogłosiły neutralność. Szykowano się jednak do interwencji. Przeciwko wojnie wypowiedziała się zdecydowanie WSP. Mussolini wypowiedział się za udziałem w wojnie po stronie państw zachodnich. Został za to usunięty z partii i stworzył własne pismo. Fundusze pochodziły z subsydiów przemysłowców i Francji. Na rzecz interwencji walczyli nacjonaliści i futuryści. Poparła ją masoneria. Nawiązywano do tradycji. Dnia 5 października 1914 roku utworzono Związek Rewolucyjnego Działania Międzynarodowego. Związek nawoływał do wojny. Organizacja była prawzorem faszyzmu. Powoli do wojny skłaniał się również rząd. Dnia 26 kwietnia 1915 roku rząd podpisał tak zwany układ londyński, zobowiązano się do poparcia aliantów za duże korzyści terytorialne i gospodarcze. Włochy podzieliły się na dwa obozy. Nasilają się działania socjalistów przeciwko wojnie. Nacjonaliści działali na rzecz wojny. W maju 1915 roku wybucha kryzys parlamentarny i rządowy. W atmosferze gwałtownych ataków zwolenników wojny Włochy przystąpiły do niej 24 maja 1915 roku.
Włochy są w konflikcie z całym obozem centralnym Armia włoska jest nieprzygotowana i podzielona. Wojska włoskie ponoszą duże straty. Do życia politycznego Włoch włączyli się katolicy. Watykan pozornie neutralny, popierał państwa centralne. WSP wzięła udział w walce z socjalnym szowinizmem, partia zajęła stanowisko neutralne. Sytuacja wojenna była z wielu powodów zła. Większość społeczeństwa była przeciwna wojnie. Świadczą o tym demonstracje wiosenne z 1917 roku. Pogorszyło się morale armii włoskiej. Nastąpiła seria klęsk na froncie. Na czele gabinetu stanął E. Orlando. Żołnierze żądają pokoju. Wojsko ponosi klęskę pod Caporetto. Wkroczenie wojsk obcych do Włoch spowodowało ogólną mobilizację i chęć obrony kraju. Zostaje ogłoszona powszechna mobilizacja i następują zmiany w armii. Na tym tle nastąpił podział w WPS. Część członków partii poparła politykę rządu. Trzon partii głosił nadal hasła antywojenne. Rząd przeprowadził dekrety przeciwko przeciwnikom wojny. Opublikowano pakt londyński i nawiązano łączność z ruchem jugosłowiańskim. Z przedstawicielami Słowian podpisano specjalne umowy i utworzono legion czechosłowacki. W październiku 1918 roku Włochy rozpoczęły ofensywę Vittorio Veneta, zakończoną już po kapitulacji Austrii. Pozycja Włoch po zwycięstwie była bardzo słaba.
Straty wojenne były duże. Rozwinęły się tylko te dziedziny gospodarki, które produkowały na korzyść frontu. Włochy przeżywają powojenny kryzys finansowy, kraj jest zadłużony, szybko rośnie inflacja. Kryzys przeżywało rolnictwo, głównie na zacofanym południu, gdzie wzrosła działalność mafii i emigracja. Elementem wnoszącym niepokój byli zdemobilizowani żołnierze, którzy odwykli od pracy a żądali dostatniego życia. Pewna stabilizacja nastąpiła dopiero w roku 1921. Nasilają się elementy destrukcyjne: pauperyzacja społeczeństwa, "ceny polityczne", demonstracje, demobilizacja żołnierzy i oficerów. Żołnierze byli rozczarowani, społeczeństwo lekceważyło kombatantów. Powstają organizacje byłych żołnierzy walczące o ich interesy. Porażka Włoch na konferencji pokojowej zrodziła hasło "niewykorzystanego zwycięstwa". Włoska opinia publiczna pragnie większych korzyści z wojny, rośnie rozgoryczenie. Byli żołnierze tworzą hasło "kalekiego zwycięstwa". Rośnie chaos wewnętrzny.
Włoska Partia Socjalistyczna
Była podzielona. Głosiła hasła rewolucyjne nie wykonywane praktycznie. W 1920 roku była najsilniejszą partią polityczną. Poparła "Kraj Rad" i przystąpiła do Komiternu. Inicjowała szeroką akcję strajkową. Słabością partii był podział na frakcje. Grupa lewicowa tworzyła konkretne plany rewolucji.
Włoska Partia Ludowa
Partia katolicka łącząca postulaty socjalne mas z religią. Była przykładem zmiany nastawienia Kościoła wobec państwa. Wojna sprzyjała aktywności społecznej. Głównym terenem działania tej partii były masy chłopskie.
Liberałowe
Grupa formalnie oparta o Parlament. Nie tworzyli partii choć posiadali wyborców związanych z osobą posła. W czasie wojny podzielili się na dwie frakcje. Po jej zakończeniu przeżywali kryzys i tracili popularność.
Powojenne wybory przyniosły sukces lewicy (WPS, WPL, republikanie). Liberałowie mimo ponad 200 mandatów byli rozbici. Rozwijała się na terenie miast działalność rewolucyjna. Narasta żywiołowy ruch rewolucyjny na wsi. Dochodzi do okupacji ziemi obszarniczej. Społeczne skutki walki strajkowej to radykalizacja mas i poprawa ich bytu.
Początki ruchu faszystowskiego
Wywodził się z organizacji powojennych i kombatanckich. Przyjmuje zasady: obrona ostatniej wojny narodowej, waloryzacja zwycięstwa, walka z socjalizmem.
B. Mussolini
Dobry mówca schlebiający masom. Początkowo pracował jako dziennikarz i działacz socjalistyczny. Duży wpływ na poglądy Mussoliniego miała filozofia Nietzchego sławiąca kult siły i tradycji. Mussolini przyjmował metody Machiawellego. Stał się zwolennikiem korporacjonizmu, czytał włoską literaturę piękną. Mussolini wykorzystywał błędy wrogów, stworzył autorytet wodza, zwalczał konkurentów.
Główną bazą społeczną ruchu byli przede wszystkim kombatanci, na przykład żołnierze oddziałów specjalnych. Organizacja faszystowska została powołana do życia w roku 1919. Politycznie faszyzm określał się jako ruch antysocjalistyczny, narodowy, żądający wykorzystania zwycięstwa, głoszenie haseł radykalnych miało przyciągnąć masy.
Faszyści popierają nacjonalistyczną wyprawę G. D, Anunzio do Fiume (Rijeka). Powoli ruch faszystowski zdobywa własne miejsce w życiu politycznym. W 1920 roku ruch faszystowski przechodzi do ofensywy. Lewica odniosła duże sukcesy w wyborach terenowych, spotkało się to z reakcją faszystów (wypadki w Bolonii). Przystąpili oni do generalnej rozprawy z socjalistami używając siły. Kroki te odniosły pewne sukcesy.
W tym okresie faszyści zdobywają wpływ wśród chłopów i nawiązują współpracę z syndykalistami (związki zawodowe). Źródła powodzenia faszyzmu:
- poparcie burżuazji,
- współpraca z rządem,
- legalizacja ruchu przez państwo,
- niejednolita i niezdecydowana postawa lewicy społecznej wobec ofensywy faszyzmu.
Socjaliści i faszyści zawarli zawieszenie broni (pakt pacyfikacyjny z 1921 roku). Wykorzystane zostało przez faszystów do konsolidacji sił, po jego zerwaniu ruch socjalistyczny został rozbity.
Dnia 27 grudnia 1921 roku zostało oficjalnie ogłoszone powstanie Narodowej Partii Faszystowskiej. Program traktowany jest strategicznie, podstawą działania są na przykład zawody, dyscyplina, hierarchia. Główną bazę partii stanowili kombatanci. Skład społeczny to: wolne zawody, drobnomieszczaństwo, urzędnicy, ludzie pracy. Najsilniejszy ruch faszystowski był na północy kraju. Podstawową metodą działania był terror i propaganda. Dzięki radykalnym hasłom rozwijał się faszystowski ruch zawodowy. Pod hasłem solidaryzmu społecznego rozwijały się korporacje branżowe.
Wzrost politycznego znaczenia faszystów wiąże się z upadkiem politycznego znaczenia partii lewicy społecznej. Sprzyjającą atmosferę wokół faszystów wytwarzał rząd. W początkach 1922 roku dzięki obojętności rządu wzrosła aktywność faszystów. Jawny terror faszystów prowadzi do konsolidacji komunistów (WPK) i socjalistów - powstaje Przymierze Pracy. Jawnym wyrazem protestu jest strajk powszechny z sierpnia. 1922 roku. Przeciwko strajkującym robotnikom faszyści organizują ekspedycje karne. Atak faszystów i spory wewnętrzne prowadzą do upadku Przymierza Pracy i strajku.
Znaczenie faszystów rosło. Aby uzyskać szersze poparcie Mussolini nawiązuje dobre stosunki z Watykanem. Osobną sprawą była ugoda z monarchią. Mussolini, republikanin ustąpił, uznał potrzebę zachowania króla Włoch i dzięki jego poparciu uzyskał wpływ na działania armii.
W drugiej połowie 1922 roku przygotowania do zamachu były na ukończeniu. Przeprowadzono proces militaryzacji tworząc milicję (armię) partyjną. Wprowadzono bezwzględny wymóg dyscypliny, opracowano szczegółowy plan marszu na Rzym. Dnia 28 października rozpoczął się słynny marsz. Faszyści w różnych stron kraju opanowali teren. Wojsko na rozkaz króla pozostało bierne. Łamano opór komunistów i socjalistów. Dnia 30 października król mianował Mussoliniego premierem.
Źródła sukcesu to: słabość lewicy, bierność liberałów i poparcie burżuazji. Lewica społeczna nie doceniła niebezpieczeństwa. Socjaliści i komuniści nie uważali faszystów za coś gorszego od burżuazyjnej demokracji. Tylko nieliczni czuli wagę chwili.
Po przewrocie faszystowskim następuje reorganizacja życia publiczno - państwowego we Włoszech. Wszystko podporządkowano państwu i partii faszystowskiej. Faszyści przystąpili do ograniczania roli i powolnej likwidacji partii politycznych. Nastąpiło zjednoczenie kierunków pokrewnych faszystom - futurystów i nacjonalistów z partią Mussoliniego.
Faszyści dążyli do umocnienia zdobytej władzy. Początkowo Mussolini rządził w koalicji z innymi partiami. Rząd otrzymał specjalne pełnomocnictwa na okres roku od Parlamentu. Wykorzystano je do rozprawy z lewicą i faszyzacji życia politycznego. Główną rolę w kraju odgrywała Wielka Rada Faszystowska. Aby umocnić swoją władzę Mussolini rozpisał nowe wybory. Zmiana ordynacji wyborczej zapewniła partii, która zdobędzie najwięcej głosów większość w Parlamencie. Stosując terror i oszustwa faszyści wybory wygrali. Po zwycięstwie Mussolini powołał rząd czysto faszystowski i rozpoczął proces faszyzacji kraju. ostatnią próbę walki podjęły partie demokratyczne (tak zwane Zgromadzenie Narodowe na Awentynie) tworząc kadłubowy Parlament z posłów opozycji. Obóz ten ograniczył się tylko do formalnych protestów i został pokonany. W tym czasie faszyści zamordowali popularnego polityka opozycji Matteotiego. Po pokonaniu lewicy zlikwidowano demokratyczną opozycję burżuazyjną (1926). Dyktatura została umocniona.
Andrzej Zdanowski |
